𝐆𝐨𝐥𝐚 𝐇𝐮𝐛𝐚𝐧𝐧𝐨𝐨 𝐒𝐞𝐞𝐫𝐚𝐚 𝐒𝐚𝐛𝐚𝐚'𝐢𝐟 𝐆𝐮𝐲𝐲𝐚𝐚𝐬𝐚𝐚 (𝐎𝐫𝐨𝐦𝐢𝐚,𝐄𝐭𝐡𝐢𝐨𝐩𝐢𝐚)

𝐆𝐀𝐀'𝐄𝐋𝐀𝐀 𝐅𝐈 𝐆𝐀𝐀'𝐄𝐋𝐀𝐀𝐍 𝐀𝐋𝐀 𝐀𝐊𝐊𝐀 𝐀𝐁𝐁𝐀𝐀 𝐌𝐀𝐍𝐀𝐀 𝐅𝐈 𝐇𝐀𝐀𝐃𝐇𝐀 𝐌𝐀𝐍𝐀𝐀𝐓𝐓𝐈 𝐖𝐀𝐋𝐈𝐈𝐍 𝐉𝐈𝐑𝐀𝐀𝐂𝐇𝐔𝐔. ⚖️⚖️⚖️⚖️⚖️⚖️⚖️⚖️⚖️⚖️⚖️ Wal-qunnamtiin seera duratti bekamtiin gaa’elaa kennamuuf tokko bu’ura SMO keessatti tumameen sirnoota sadan ibsaman keessaa karaa isa tokkotiin yoo raawwatame qofa dha. Kanaaf, walqunnamtiin tokko gaa’elaadha kan jedhamu hundeeffamni isaa akkaataa sirna siivilii ykn sirna amantaa ykn immoo sirna aadaa walfuutonni filataniitiin kan raawwatame yoo ta’ee dha. Kun immoo akkkaataa waliin jireenya dhiira tokko fi dubara tokkoo osoo hintaane akkaataa waliinjireenyi/walqunnamtiin isaanii ittiin raawwatame murteessaa ta’uu isaa agarsiisa. Gama biraatiin, gaa’ela akkaataa olitti ibsameen osoo hin raawwatin dhiirri tokkoo fi dubarri tokkoo akka dhiirsaa fi niitiitti waliin jiraachuudhaan walqunnamtii adda ta’e fi seera durattis bekumtii qabu uumuu nidanda’u. walqunnamtiin akkasii kun gaa’elli osoo hinraawwatamin akka dhiirsaa fi niitiitti waliin jiraachuu jedhamee beekumtiin kennamuudhaan bu’aawwan hordofsiisus diriirfamanii jiru. SMO kallattiidhaan kan tumes dhiiraa fi dubaarri tokko gaa’ela osoo hin raawwatin akka dhiirsaa fi niitiitti waliin jiraachuun isaanii walqunnamtii maatii addaa seera duratti kan uumu akka ta’eedha. Kanaaf gama dhuunfaa waliinjiraattotaa ilaalchisee bu’aan hordofsiisu akkuma warra gaa’elatti walkabajuu, walgargaaruu fi, akkaataa dandeettii isaaniitti jireenyaa waliif gumaachuu kan gaafatu yoo ta’u gama qabeenyaatiin immoo waliigalteedhaan waliin jiraattonni kan murteeffatan ta’ee walqunnamtichi waggaa sadii guunnaan garuu akkuma gaa’elaatti qabeenya waliinii kan uumuudha. SMO kwt.131-133: waliin jiraattonni waliin jireenya isaaniif baasiiwwan barbaachisan akkuma human isaaniitti haguuguuf dirqama qabu. Kunis kunuunsaa figuddisa daa’immanii kandabalatuudha. SMO kwt.132 fi 133: walqunnamtii isaanii ilaalchisee waliin jiraattonni qabeenya qaba waliigalteedhaan kan murteessan yoo ta’u waliigalteen kunis walqunnamtichi waggaa sadii hanga hin guutinitti bu’ura seeraa waliigaltee qabeenyaan kan ilaalamu ta'a. Itti fufa....... https://t.me/sebaifguyasa

⚖️ነፃ የዳኝነት አካል በኢ.ፌ.ዲ.ሪ ሕገ መንግስት አንቀፅ 78/1/ ተቋቁሟል፡፡ -------------------------------------------- https://t.me/sebaifguyasa ዳኞች የዳኝነት ተግባራቸውን ከማንኛውም ባለስልጣንም ሆነ ሌላ ተፅዕኖ ነፃ ሆነው በሕግ ብቻ በመመራት መስራት እንዳለባቸው በህገ መንግስቱ አንቀጽ 79(3)ተመልክቷል፡፡ ይህ የዳኝነት ነፃነት በህገ መንግስታችን የተካተተው በራሱ ግብ ሆኖ ሳይሆን ለሰብአዊ መብቶች ጥበቃ ለማድረግ ገለልተኛና ነፃ የዳኝነት አካል ወሳኝ በመሆኑ ነው፡፡ የሕግ የበላይነት ባለበት አገር የመንግስት ስልጣን በሕግ የተገደበ ነው፡፡ ዜጐችም ሰብአዊ መብቶቻቸው በዋነኛነት የሌሎችን መብት ለማክበርና በሕብረተሰቡ ውስጥ ሕግና ስርዓትን ከማስፈን አንፃር ሊገደብ ይችላል፡፡ ነፃ የዳኝነት አካላት በመንግስት ሕግና ስርዓት የማስከበር ስልጣንና በዜጐች ሰብአዊ መብቶች ጥበቃ መካከል ያለውን ሚዛን ነፃና ገለልተኛ ሆነው ማስጠበቅ ይኖርባቸዋል፡፡ ይህም ማለት ፍ/ቤቶች በመንግስት ባለስልጣንና በተራው ዜጋ፣ እንዲሁም በዜጐች መካከል ምንም አይነት ልዩነት ሳያደርጉ ሚዛናዊ ዳኝነት መስጠት ይጠበቅባቸዋል ማለት ነው፡፡ በሰብአዊ መብት ጥበቃ የፍርድ ቤቶችን ሚና በበለጠ ለመረዳት በኢ.ፌ.ዲ.ሪ. መንግስት የተረጋገጡ የተወሰኑ ሰብአዊ መብቶችን በማንሳት ለአፈፃፀማቸው የፍርድ ቤቶችን ሚና እናያለን፡፡ ሰብአዊ መብትን የሚመለከተው የኢ.ፌ.ዲ.ሪ ሕገ መንግስት ምዕራፍ ሦስት አንቀፅ 14 እና 15 ማንኛውም ግለሰብ ሰው ሆኖ በመፈጠሩ የማይደፈርና የማይገሰስ በሕይወት የመኖር፣ የአካል ደህንነት እና የነፃነት መብት እንዳለው ከማስቀመጣቸው በተጨማሪ በሕግ በተደነገገ ከባድ የወንጀል ቅጣት ካልሆነ በስተቀር አንድ ሰው ሕይወቱን እንደማያጣ ደንግገዋል፡፡ ከተጠቀሱት ድንጋጌዎች ለመረዳት እንደሚቻለው አንድ ሰው በሕግ ሕይወቱን ሊያጣ የሚችለው ከባድ ወንጀል ተፈፅሟል በሚል ክስ በሚያቀርበው አቃቤ ሕግ ወይም ሌላ አስፈፃሚ አካል ሳይሆን የቀረበውን ማስረጃ በገለልተኝነት መርምሮ ውሳኔ በሚሰጥ ነፃ ፍርድ ቤት መሆኑን ነው፡፡ የነፃነትን መብት በሚደነግገው የኢ.ፌ.ዲ.ሪ ሕገ መንግስት አንቀፅ 17 ስር የፍርድ ቤቶችን ሚና በቀላሉ ማየት ይቻላል፡፡ ከዚህ አንቀፅ ንባብ ለመረዳት እንደሚቻለው አንድ ሰው በሕግ ከተደነገገው ስርዓት ውጪ ሊያዝ፣ ክስ ሳይቀርብበት ወይም ሳይፈረድበት ሊታሰር አይገባም፡፡ ይህም ማለት አንድ ሰው በተፈጥሮ ያለውን የነፃነት መብት ከማጣቱ በፊት በመርህ ደረጃ የፍርድ ቤት ትዕዛዝ መኖር ያለበት መሆኑን ያመለክታል፡፡ አንድ ሰው የነፃነት መብቱን ከማጣቱ በፊት በሕግ የተቀመጡ ነፃነትን ሊያሳጡ የሚችሉ ሁኔታዎች መሟላት አለመሟላታቸው በዋነኛነት በፍርድ ቤት መጣራት ይኖርበታል፡፡ ከሕግ ውጪ የነፃነት መብቱን ያጣ ሰውም በሕግ በተቀመጠ ስርዓት መሠረት ነፃነቱ እንዲከበር መፍትሔ የሚጠይቀው ከፍርድ ቤቶች መሆኑ ፍርድ ቤቶች ለነፃነት መብት መከበር የሚጫወቱትን ከፍተኛ ሚና ያሳየናል. በኢፌዲሪ ሕገ መንግስት አንቀፅ 2ዐ የተከሰሱ ሰዎች መብት በሚል ርዕስ ስር የተካተቱት፡- የተከሰሱ ሰዎች ክስ ከቀረበባቸው በኋላ በአጭር ጊዜ ውስጥ በግልፅ ችሎት የመሰማት መብት፣ በክሱ ሂደት የሚቀርቡባቸውን ማስረጃዎች የመመልከትና ምስክሮችን የመጥራት መብት፣ ንፁህ ነው ተብሎ የመገመት መብት የመሳሰሉት ከፍርድ ቤቶች የስራ ሂደት ጋር የተያያዙና ለተፈፃሚነታቸውም የፍርድ ቤት ሚና ከፍተኛ እንደሆነ ይታወቃል፡፡ በዚሁ የተከሰሱ ሰዎችን መብት በሚደነግገው በሕገ መንግስቱ አንቀፅ 2ዐ ንዑስ አንቀፅ (5) የተከሰሱ ሰዎች በመረጡት የሕግ ጠበቃ የመወከልን መብት አረጋግጧል፡፡ ጠበቃ ለማቆም አቅም በማጣታቸው ፍትህ ይጓደላል የሚባልበት ሁኔታ በሚኖርበት ጊዜ የተከሰሱ ሰዎች ከመንግስት ጠበቃ የማግኘት መብት እንዳላቸው አረጋግጧል፡፡ በዚህ ድንጋጌ ከጠበቃ ውጪ ክርክር በመካሄዱ ምክንያት ፍትህ ይጓደላል የሚለውንና የተከሰሰው ሰው አቅም የሌለው መሆኑን በማመዛዘን በመንግስት ወጪ ለአንድ ተከሳሽ ጠበቃ የማቆም ውሳኔ የሚሰጠው ጉዳዩን የያዘው ፍርድ ቤት በመሆኑ በዚህ መብት አፈፃፀም ላይ ፍርድ ቤቶች ቀጥተኛ ተሳትፎ እንዳላቸው መረዳት ይቻላል፡፡ የተከሰሱ ሰዎች ጉዳያቸው የሚታይበትን ፍርድቤት የስራ ቋንቋ የማይረዱ ከሆነ በመንግስት ወጪ የተርጓሚ አገልግሎት የማግኘት መብት እንዳላቸው የኢ.ፌ.ዲ.ሪ ሕገ መንግስት አንቀፅ 2ዐ/7/ ደንግጓል፡፡ ይህ መብት ተከሳሽ የቀረበበትን ክስ ይዘት በሚገባው ቋንቋ እንዲነገረው ከሚደነግገው መብት ጋር የተያያዘ ነው፡፡ (𝐒𝐚𝐛𝐚𝐚'𝐢𝐟 𝐆𝐮𝐲𝐲𝐚𝐚𝐬𝐚𝐚- 𝐀𝐛𝐛𝐚𝐚 𝐒𝐞𝐞𝐫𝐚𝐚) https://t.me/sebaifguyasa

Namoota 6 "nageenya Daandii Qilleensaa Itiyoophiyaa balaaf saaxiluuf socho'an" jedhaman irratti dhaddacha dabaree mana murtii Federaalaa Olaana Lidataatti himannaan banameera. Himannaan Ministeera Haqaa dhimmoota gurmaa'anii fi daangaa ce'anii maal jedha? - Yakka xiyyaara dogoggoraan qabachuu, - Yakka hojjataan mootummaa tokko hojii isaa akka hin raawwanneef mormuu fi ajajamuu diduu jedhuun himatamaniiru. Dabalataan himatamaa 1ffaa Joohaannis Daani'eel qofa irratti "Yakka maqaa daandii xiyyaaraa balleessuuf Viidiyoo sochii karaa sirna kompiitaraan raabseera" jechuun himatameera. Himatamtoonni himannaan iratti baname: - Yohaannis Daani'eel - Amaanu'eel Mawuchaa, - Naataanaa'eel Wandosan, - Eliyaas Dirribaa, - Yididiyaa Natsannat fi Illeenii Kinfaati. Maddi:- TkvA Afaan Oromoo.

𝐐𝐔𝐁𝐀 𝐐𝐀𝐁𝐃𝐔𝐔? 𝐌𝐚𝐪𝐚𝐚 𝐛𝐚𝐥𝐥𝐞𝐞𝐬𝐬𝐮𝐮𝐧 𝐲𝐚𝐤𝐤𝐚 𝐦𝐨𝐨 𝐦𝐢𝐭𝐢? 𝐒eera hariiro𝐨 hawasummaa keewwata 2044 jalatti kayametti, hayyama namaatiin alattii, soba hafarsuun, suuraa nama hayyama abbaatini malee maxxansun, namni jechaan, barreyfamaan, barreeffamni isaa ykn karaa biraa kamiinuu nama lubbuun jiru kan biraa qoosaa taasisuu fi balaadhaaf waan gaarii hin taane tamsaasuu, saaxiluudhaan socho’uu maqaa gaarii isaa ykn eegeree isaa balleessuun seeraan nama gaafachiisa. Dabalataanis, seera yakkaa motummaa federala kewt 613 ( 2) fi (4) jalatti, himannaan maqaa balleessii ykn himannaan miidhaa sana uumuu danda’u kabaja ykn maqaa gaarii namaa balleessu, soba facaasuu, soba ta'uun isaa osoo beekanuu babalisuun hidhaa salphaa ji’a tokkoo gadi hin taane waliin, fi mallaqaan adabamama. Amallee bakka himannaan ykn himannaan soba ta’ee fi maal na dhibeen kan dhiyaate ta’etti kan adabamu, komii irratti, hidhaa salphaa kan hin caalleen waggaa tokko, ykn adabbii maallaqaatii akka nama adabsiisu hangam keenyaatu beekaa. Kuni keessayyuu adunyaa midiyaa hawaasummaa(social media) kuni soba hafarsuu keessatti gahee guddaa qabu kana keessatti of eegannoo gochuus barbaachisa.

#Eenyuun_ilaaluu? "Yeroo tokko biyya Ingiliz keessatti, dubartii tokkotu yakkaan himatamte. Dubartiin kun abbaa manaa fi ijoollee sadii (3) qabdi turte. Gaafa beellama dhaddacha isa dhumaa murtii isheerratti darbu dhaga'uudhaaf abbaa manaa ishee fi ijoollee ishee sadanuu waliin dhi'aatte. Dhumarra manni murtichaa 'Aadde...kun yakki ishee kanaaf sana waan ta'eef du'aan akka adabamtu murtaa'eera' jedhee murtii hime. Yoowwana abbaan manaa dubartii kanaa waaccaree harka baasee wawwaachuun akkas jedhe 'kabajamoo mana murtii fedhiikootiin bakka haadha manaa koo du'uuf isiniifan mallatteessa haati manaa koo nagaan haa gad dhiifamtu, ijoollee ishee fudhattee nagaan haa galtu! Ani bakka ishee nan du'a.'' Jedhe. Yoowwana abbaan murtichaa dhimma kana ilaalee garaa isa nyaatee, imimmaan calalee huhhudhame. Sana booddee akkas jedheen 'atis hin du'iin! Isheenis hin du'iin! Isin lamaanuu ijoollee keessan waliin nagaadhaan galaa! Isiniif dhiifameera.'' Jedheen! Kana yemmuu dhaga'an jarri duuti irraa haqame kun gammachuu guddaa kana ibsachuuf walitti marmanii erga ibsatanii booddee galuuf qajeelani, karaa irra utuu deemaa jiranii abbaan manaa haadha manaa isaa kanaaf gaaffii akkas jedhu dhi'eesseef 'yeroo ani bakkakee du'uuf wawwaadhu sana abbaa murtii sana akkatti garaan isaa mooga'e argitee?' Jennaan 'hin argine' Jette. Irra deebi'eet 'inni tokko immoo ni boo'eem isahoo argitee?' Jennaan 'hin argine' Jetteen. Amma abbaan manaa kun aareetu 'silaa achuma turte iji kee maal ta'e?' Jedheen. Isheenimmoo deebiftee "Iji koo immoo isa na ajjeesuuf murtii dabarse irra utuu hin taane isa qooda koo du'uuf of kennee wawwaatu si irratti gogdee hafte kaa!' Jetteen." https://t.me/OdaaOromooti Kanan dubbise irraa!

Konfiraansii Mana Murtii Aadaa --------------------------- (Qaammee 3,2016 MMWO,Caffee Araaraa,Finfinnee)-Konfiraansiin Manneen Murtii Aadaa Naannoo Oromiyaa magaalaa Finfinnee Hoteela 'SkyLight' tti gaggeeffamaa jira. Waltajjicha irratti bu'aan qoraannoo Inistiitiyuutii Leenjii fi Qorannoo Seeraa Oromiyaa fi Yuunivarsiitii Naannoo Oromiyaatiin gaggeeffame dhiyaaatee mariin irratti gaggeeffameera. Bu'uuruma kanaan barreeffamni ILQSOdhaan  mata duree "Manneen Murtii Aadaa Naannoo Oromiyaa:Sakatta'a Seeraa fi  Hojimaataa" jedhuun qophaa'ee fi Qorannoo 'OSU'n mata duree 'Gahee Manneen Murtii Aadaa tajaajila haqaa fooyyessuu keessatti qabanii fi qabatama raawwii isaa' jedhuun qoratame dhiyaatee mariin irratti gaggeeffamaa jira. Maricha irratti Itti Gaafatamtoonni manneen hojii mootummaa sadarkaa Naannoo fi Godinaalee  magaalota waamichi taasifameef,Jaarsoleen Mana Murtii Aadaa,Abbootiin Gadaa fi hayyoonni gara garaa  hirmaataa jiru. --------------- #Daayireektoreetii_Dhimmoota_Komunikeeshinii_MMWO

#QAAMMEE_ILAALCHISEE_SEERRI_MAAL_JEDHA❓ ✍️ Qaammeen akka baratamaatti ji'a 13 jedhamtii malee akka seeraatti akka ji'aatti hin lakkaawwamtu. Seerrii darbinsa yeroo kan lakkaawuu ji'aan ykn ji'ootaan malee guyyaalee qaammee keessa jiran yaada keessa galcheetii miti. Akka seera Hariiroo hawaasaa kew.1860(3) irratti ibsameetti qaammeen akka ji'a 13 ti hin lakkawwamtu. Qaammeen akka ji'a 13ti lakkaawamuun yoo beekkamee fi biyya keenyatti waggaan tokkoo ji'oota 12 erga tahee guyyoonni qaammeedhaa lakkoofsa kanaan ala jiran dirqamaas tahee mirgaas uumuu hin qabdu jechuun dhaddachii ijjibaata mana murtii waligala federalaa jildii 16 lakk.galmee 96458 fi 1860(3) wal qabsiisuun murtee kennee ture. 𝐂𝐫𝐞𝐝𝐢𝐭:- BINIMOS_SHEMALIS

Dudduubni ishee Afrikaa kan tahe dubartiin #Jane jedhamtu biyya Ameerikaa keessa jiraatti ture. Isheen yeroo sana dubartii waggaa 36 ti. Hoteela guddaa tokko keessaa qulqulleessituu Hoteela sanaa taatee jireenya ishee gaggeeffachaa turte. Dargaggeessi sooressii biliyoonara taheefi magaala sana keessatti beekamaa tahe yeroo hundaa gara Hoteela isheen keessaa hojjettu kanaa dubartoota garaa garaa waliin deemee bula ture. Isheenis kutaa inni keessa ciisu yeroo hundaa qulqulleessaa turte. Haa tahu malee yeroo irraa yerootti maallaqa inni dubartoota garaa garaatti dhangalaasu kan hubatte akkamiin nama kana irraa maallaqa kana akka fudhattee jireenya ishee ittiin geeddartu barbaaduutti kaate. Halkan hirriba dhabdee yaaduudhaan maal gochuu akka qabdus murteessitee guyyaa sana eeguutti kaate. Sooressi gowwaan kunis akkuma duriisaa dhufee dubartii tokko waliin achi bulee deeme. Isa booda isheenis kutaa isaan keessa bulan qulqulleessuuf ol akkuma seenteen kndm** inni itti fayyadamee qodaa kosii keessa buuse fuutee qaama ishee keessa kaahuun akka ulfaahuu qabdu of taasifte. Kuni kan isheen yeroo dheeraaf itti yaaddedha malee karoora guyyaa tokkoo miti. Isa booda akkuma yaadde tahuudhaan in ulfoofte. Ji'a sagal booda akkuma deesseen xiqqoo turtee mana murtiitti isa himatte. "Dargaggeessi sooressi beekamaan magaala keenyaa ilma narraa dhalcheera" jechuudhaan himatte. Gurbaan sooressi kunis akkuma kana dhagaheen deebisee maqaa na balleessiteetti jechuudhaan ishee kasase. Dhuma irratti garuu dubbiin kun yeroo cimaa deemu DNA akka ilaalamu taasifame. Dhugumaan iyyuu mucaan kan sooressa bilooyoona qabu kanaa tahee argame. Innis doolaara miliyoona lama akka guddisa mucaaf isheef kennu itti murame. Isheenis karoora ishee kana milkeessuudhaan, qulqulleessituu irraa utaaltee tarree miliyenerootaa keessa guyyaa tokkoon seente. Innis dubbii kanaan akka malee jeeqamee "Anoo siwaliin hin ciifne, akkamiin akkas tahuu dandahe!" jedhee dubartii kana sossobee, maallaqa biraas kennuufiitiin gaafate. Akkamiin akka kana goote isattis tahe miidiyaa gara garaatti dhugaadhaan himte. Ani yeroon seenaa kana dubbise namni lafa kana irra jiraachuuf akkam akka inni murtoo hamaa fudhatun hubadhe. Gochaa ishee kanaan kanneen ajaahibsiifaman maaliif akka isheen kana goote yeroo gaafatanitti akkas jette "Kanan kana godhe jiraachuufidha" jettee xumurte. Jireenya biyya lafaa kanaa ishee ariifattee dabartuuf namoonni amma kanaa of salphisuudhaan qabsaahu. Biyya lafaa kana irratti jiraachuuf jedhanii namoonni hedduun waan baay'ee tahaniiru, rakkoo gurguddaas arganiiru. Garuu kan nama aarsu jireenya bara baraa isa dhuma hin qabne sanaaf jecha namoonni gatii baasuu dadhabuu isaaniiti. Jireenya badu kanaaf erga amma kanaa qabsoofna tahee jireenya isa caalu sanaaf immoo akkam caalchifnee haa qabsoofnu ree? Dhiphinni keenya si'anaa kun, ulfina isa nuuf mul'ifamuuf jiruu wajjin wal bukkee qabamee, ilaalamuu akka hin dandeenyetti nan lakkaa'a. (Rom 8:18) Rakkinnis tahe qabsoon nuyi jireenyaaf biyya lafaa kana irratti goonu kan darbudha. Ulfina nuuf kopheeffamee jiru waliinis wal bira hin qabamu. Kanaafuu jireenya biyya lafaa kana caalaa jireenya mul'ifamuuf jiru sanaaf cimsaatii qabsaahaan dhaamsa koo guyyaa hardhaati. Fuula Facebook #Bayanane_Hirkoo irraan dubbise. Yoo sitti tole #share godhi. Pagekoof haaraa yoo taate #Aga_Gemechu follow godhii darbi.

𝐆𝐚𝐧𝐝𝐢 𝐁𝐮’𝐮𝐮𝐫𝐚 𝐇𝐚𝐰𝐚𝐚𝐬𝐚𝐚𝐭𝐢! **** Afyaa'iin Caffee Oromiyaa Kab. Aadde Sa’aadaa Abdurrahmaan ergaa karaa miidiyaa hawaasaa isaanii dabarsaniin, gurmaa’iinsi Gandaa bifa haaraan ijaarame kun, qajeeltoo Heera Mootummaa Naannoo Oromiyaa Fooyya’ee Bahe Lak. 46/1994 Keewwata 90 jalatti tarreeffame hordofee kan raawwatame yoo ta’u, qaamoleen Mootummaa sadeen (Mana Maree Gandaa, Mana Maree Bulchiinsa Gandaafi Mana Murtii Hawaasummaa Gandaa) aangoofi hojii Heera kanaan qoodamee kennameef irratti hundaa’uun gurmaa’anii ummata isaanii sadarkaa Gandaatti tajaajiluu akka qaban tumamee kan jiru ta'uu ibsan. Gurmaa'insi Gandaa haaraan kunis, qajeeltoo tumaa Heeraafi Bulchiinsa Naannoo ofiin of bulchuu giddugala kan godhate yommuu ta’u, kaayyoon gurmaa’iinsa kanaas, sadarkaa Gandaatti Mootummaa cimaa hojii misoomaa, nageenyaafi siyaasaa hoogganu, miira tajaajiltummaa ummataa gonfachuu, qabeenya naannoo isaa jiru beekuu, karoorsuufi humnoota waloo ijaaree sirnaan fayyadamuun galmoota gurguddoo badhaadhina sadarkaa maatiifi waloo mirkaneessuu danda’u ijaaruu akka ta'es ibsaniiru. Mootummaan sagalee ummataan ijaarame dirqama ummata isaa tajaajiluu qaba. Tajaajilli ummata keenyaaf kenninus, haqa qabeessaafi si’ataa akka ta’uuf ummata isa filatetti dhihaatee tajaajiluun murteessaadha jedhan. Kunimmoo, waadaafi amaanaa Mootummaan ummataaf gale karaa ittiin mirkaneessu keessaa isa tokkodha. Nagaafi tasgabbii ummataa mirkaneessuun misooma itti fufiinsa qabuufi lammiileen hundi irrraa fayyadamuu danda'an uumuudhaaf kan haala mijeessu ta'uus ibsan. Galmi ijoon gurmaa’iinsa kanaa fedhiifi fayyadamummaa ummata keenyaa mirkaneessuun hariiroo Mootummaafi ummata gidduu jiru kan cimsuu akka ta'es hubachiisan. Gurmaa’iinsi kun hundeeffama Caffee Oromiyaatti aansee injifannoo seena qabeessa ummanni keenya Mootummaa sagalee isaan hundeeffateen argateefi mirga ofiin of bulchuu gonfate kan itti mirkaneeffatedha jedhan. Bu’uuruma kanaan, Mootummaan Naannoo Oromiyaas, rakkoowwan kenna tajaajilaa yeroo addaa addaatti ummanni kaasu bu'uurarraa hiikuu, nageenya waaressuufi sirna cimaan mootummaa cimaa ijaaree dhaloota har’aa injifannoon kaadhimee, egeree biyyaaf ammoo mul’ata haaraa gonfachiisuuf gurmaa'iinsa haaraa sadarkaa Gandaatti diriirsee hojiirra oolchee kan jiru ta'uu ergaa isaanii keessatti ibsaniiru. Ummanni kun, qe’ee isaatti tumsa mootummaan taasisuufitti fayyadamee diinagdeen of ijaaruu qaba. Guddinaafi jijjiirama caaluuf of qopheessuutu irra jiraata jedhan. Ummata kanatti siqanii tajaajiluun fedhii isaa hubatanii rakkoo hawaas-dinagdee inni qabuuf furmaata kennuun itti gaafatamummaa mootummaa akka ta'es hubachiisaniiru. Bu’uura kanaan, qaamolee mootummaa sadeen Gandaa cimsuun diimokiraasii dagaagsuudha. Sirna jabaa wabii ummata keenyaa ta’e ijaaraa jirru saffisiisa. Sirni walhordofuufi to’achuu fayyadamummaa ummataa galma godhate akka dhugoomuuf, gurmaa’inni qaamolee mootummaa sadeenii walitti fufiinsaan kan raawwatamu ergaa isaanii keessatti ifoomsaniiru. Kana hordofee, Manneen Maree sadarkaan jiran ergama bakka bu’ummaa ummataa isaanitti kenname karaa bahachuu isaan dandeessisuun irra deebiin gurmeessuufi hojiitti galchuuf gurmaa’ina qaama raawwachiiftuu kanatti aansee kan raawwatamu ta'uus hubachiisan. Gurmaa’iinsa haaraa kanaan, Mootummaan keenya qabatamaan Mootummaa ummataa ta’uu isaa kan itti mirkanaa’udha jedhan. Ummanni keenya carraawwan jiran hundatti fayyadamee misoomuuf kan isa dandeessisu, rakkoolee kenna tajaajilaafi bulchiinsa gaariin wal qabatanii uumamaa turan kan ittiin hiiknu, nageenya waaressuun, tajaajila fooyyessuun, daangaafi qabeenya naannoo keenyaa eeguudhaaniifi kunuunsuudhaan misooma naannoo keenyaaf akka oolan taasisuuf kan nu dandeessisu akka ta'e ibsan. Ummanni keenya, carraa uumame kanatti fayyadamuun gurmaa’ina haaraa taasifame kana utubuun, hooggansa isa tajaajiluuf amaanaa fudhate deeggaruun, tumsuuniifi qindoominaan bu’aa caalmaaf waliin hojjechuu akka qabu carraa kanaan dhaamsa isaanii dabarsan.

Waliigaltee Wabummaa Qabeenya Hin Sochoone Dhala Hafaa Taasisu (Qabeenyicha Abbaa Maallaqaa Harkaan Gahuun Uumamu) (Antichresis) =====//======//=======// Bu’uura SHH kwt 3117tiin waliigaltee wabummaa qabeenya hin sochoone dabarsuun uumamu (Antichresis) jechuun waliigaltee abbaan idaa dirqama isaa kan raawwatu ta’uu mirkaneessuuf, qabeenya hin sochoone abbaa mirgaatiif dabarsuuf raawwatudha. Waliigalteen kun qabeenya hin sochoone abbaa maallaqaatti dabarsanii kennuudhaan uumama. Seericha kwt 3121 jalatti abbaan idaa qabeenya hin sochoone kan wabummaan qabame abbaa maallaqaatti dabarsuu kan qabu ta’uunifi hanga dabarsutti, waliigalteen raawwatame bu’aa waliigalteen wabummaa qabeenya hin sochoonee (mortgage) uumu kan qabaatu ta’uun tumeera. Wabummaan gosa akkanaa waliigalteedhaan qofa hundeeffama. Haaluma wal fakkaatuun, kwt 3124 jalatti abbaan maallaqaa qabeenyicha qabate maallaqa liqeesseef dhalli naaf kaffalamuu qaba jechuun gaafachuu kan hin dandeenye ta’uun tumameera.Seerri kun haala kanaan haa tumuyyuu malee, boodarra, Labsiin Lafaafi Mana Darbaa Magaalaa Qabeenya Mootummaa taasisuuf bahe, Labsii Lakk.47/1967, kwt 4, 12fi 17tiin lafaafi mana wabummaadhaan abbaa maallaqaatti dabarsuun maallaqa liqeeffachuun (Antichresis) dhorkaadha jechuun waliigaltee wabummaa kana hafaa taasiseera. Haa ta’u malee, dhaddachi Ijibbaataa MMWF, murtii dirqisiisaa iyyattoota-Nugusee Hayileefaa (N-2)fi waamamtoota-Hurreessa Dabalfaa (N-2) gidduutti dhaddacha gaafa 26/07/2004 ooleen Lakk.Ga.72463 (Jildii 13ffaa) ta’e irratti dhimma waliigaltee ‘antichresis’ ilaalchisee kenneen: “Gosa waliigaltee wabummaa qabeenya hin sochoonee ‘antichresis’ jedhamuuf beekamtii kennee, SHH kwt 3117, 3124 fi 3128 caqasee iyyattoonni mana lakk.isaa 777 ta’e waamamtootatti kennanii qarshii 2500 bara 1984 kan liqeeffatan ta’uun kan mirkanaa’e ta’ullee maallaqicha deebisanii manicha deebifachuuf darbiinsi yeroo waggaa kudhanii SHH kwt 1845 jalatti tumame hin daangessu jedheera. Kana malees, dhimma kanaan wal qabatee yeroo baay’ee qabatamaatti namoonni kondominiyeemii gurguran waliigaltee liqii fakkeessuun waliif mallatteessanii akka waan sababa idaatiin qabeenyichi (kondominiyeemiin) qabameetti waliigaltee keessatti ibsuun wayita nama bite jedhamutti dabarsan ni mul’atu. Dambiin dhimma gurgurtaa hoogganu (Akka Dhaddachi Ijibbaataa MMWF Lakk.Ga.56011 ta’e irratti ibsetti; Labsii Lakk.1997 kwt 14(2)), kondominiyeemiin tokko gurguramuu kan danda’u idaan mootummaa kaffalamee xumuramee waggaa shan booda qofa ta’uu waan ibsuuf, namoonni immoo waggaa shan osoo hin eegin walitti gurguruu yoo barbaadan qaawwaa seeraa uumamu danda’u jalaa miliquuf waliigalteewwan lama; waliigaltee bittaafi gurgurtaafi waliigaltee liqii qopheessuun waliif mallatteessuun sababa idaatiin hanga ji’a tokkootti qabatee ji’a tokko boodas yoon maallaqa isaa deebisuu hin dandeenye ta’e abbaan maallaqaa qabeenyicha ni fudhata jechuun waliif galu. As keessatti waliigalteen liqii fi qabeenyi wabummaan qabamee (abbaa maallaqatti darbe) kun deeggarsa seeraa qabaa? kan jedhu falmisiisaa ta’a jechuudha. Bifuma wal fakkaatuun, Dhaddachi Ijibbaataa MMWF murtii dirqisiisaa iyyataa-Sabsibee Abbabaafi waamamtuu-Fiqirtee Kaaysay gidduutti dhaddacha gaafa 30/08/2009 ooleen Lakk.Ga.117953 (Jildii 21ffaa) ta’e irratti kenneen:“waliigalteen bittaafi gurgurtaa kondominiyemii kan raawwatame yeroo dhorkaa keessatti ta’uu bitaafi mirgaan hin haalamne. Iyyataan yeroo dhorkaa kana keessatti waliigaltee raawwatameen, waliigaltee faallaa seeraa ta’een of harkaan gahee waan jiruuf, waliigaltee seera fuulduratti ragga’aa ta’een manicha qabate jechuun hin danda’amu. Kana malees, iyyataan waliigaltee “antichresis”tiin qabachuu kan ibse yommuu ta’u waliigalteen kun SHH kwt 3117-3130tti tumaalee jiraniin hogganama. Haala kanaan, seerichi kwt 3117 jalatti waliigaltee “antichresis” jechuun “waliigaltee abbaan idaa dirqama isaa kan bahu ta’uu mirkaneessuuf qabeenya hin sochoone dabarsee abbaa maallaqaatiif itti kennu” ta’uu ibsa.