ПЕДАГОГ- ПСИХОЛОГ ШАХНОЗА СУЛТОНОВА

Suitsidal axloqli mijozlar bilan ishlashda samarali va xavfsiz psixologik yondashuvni taʼminlash uchun bosqichma-bosqich reja zarur. Quyida suitsidal mijozlar bilan psixologik ishlarni bosqichma-bosqich amalga oshirish tartibini keltirib oʻtaman.

Suitsidal axloq (suicidal behavior) — bu odamning oʻz hayotini tugatishga (o’zini nobub qilishga) qaratilgan har qanday xatti-harakatlari yoki fikrlari. Bu turli shakllarda namoyon boʻlishi mumkin, jumladan: 1. Suitsidal fikrlar (ideation): Bu holatda odam oʻzini oʻldirish haqida oʻylaydi. Bu fikrlar darajasi turlicha boʻlishi mumkin: oddiy oʻlim istagidan tortib, konkret rejalar tuzishgacha borishi mumkin. 2. Oʻz joniga suiqasd qilish rejalari (planning): Baʼzi odamlar hayotini tugatish uchun reja tuzishni boshlashadi, bu esa ularning suitsidal niyatlarini jiddiy ekanligini koʻrsatadi. 3. Suitsidal urinishlar (attempts): Bu odamning oʻzini oʻldirishga urinishidir. Buning natijasi oʻlim boʻlishi mumkin, lekin koʻp holatlarda bu natijasiz urinish sifatida qoladi. 4. Oʻz joniga qasd qilish (suicide): Odam oʻz hayotini tugatishi. Bu fojiali natija boʻlib, ruhiy va emotsional azobning eng yuqori darajasini ifodalaydi. ✅ Suitsidal axloqning sabab va omillari Suitsidal axloqning paydo boʻlishiga taʼsir qiluvchi omillar juda koʻp boʻlishi mumkin. Ulardan asosiylari quyidagilar: 1. Ruhiy kasalliklar: Depressiya, bipolyar buzilish, chegaradagi shaxsiyat buzilishi (borderline personality disorder), travmatik stress buzilishi (PTSD), va boshqalar suitsidal axloq bilan bogʻliq boʻlishi mumkin. 2. Travma yoki yoʻqotishlar: Yaqin odamning oʻlimi, ajralish, jiddiy kasallik yoki moliyaviy qiyinchiliklar odamni oʻz hayotiga nuqta qoʻyishga undashi mumkin. 3. Ijtimoiy izolyatsiya va qoʻllab-quvvatlash yoʻqligi: Odamlar oʻzlarini yolgʻiz his qilishganda va jamiyat yoki oilaning qoʻllab-quvvatlashidan mahrum boʻlganda suitsidal gʻoyalar kuchayishi mumkin. 4. Moddiy qaramlik: Spirtli ichimliklar va giyohvand moddalar suitsidal axloqqa olib kelishi mumkin, chunki bu moddalarning suiisteʼmoli hissiy barqarorlikni yoʻqotishga sabab boʻladi. 5. Jismoniy kasalliklar: Baʼzi jiddiy yoki surunkali kasalliklar (masalan, saraton yoki surunkali ogʻriq) odamda oʻz hayotiga nuqta qoʻyish istagini kuchaytirishi mumkin. 🆘 Suitsidal xatti-harakatlarni oldini olish Suitsidal axloqni oldini olish uchun quyidagi choralar koʻrilishi mumkin: 1. Professional yordam: Psixologik yoki psixiatrik yordam, terapiya va dori-darmonlar yordamida psixik holatni barqarorlashtirish. 2. Emotsional qoʻllab-quvvatlash: Doʻstlar, oila aʼzolari va jamiyatning qoʻllab-quvvatlashi, odamning suitsidal gʻoyalardan voz kechishiga yordam berishi mumkin. 3. Suitsidal xavfni baholash: Psixolog yoki psixiatr odamning suitsidal xavfini baholab, unga mos terapiya va muolaja yoʻllarini taklif qilishi mumkin. 4. Inqiroz choralari: Suitsidal fikrlar yoki harakatlar paytida darhol yordamga murojaat qilish (masalan, ishonch telefonlariga qoʻngʻiroq qilish yoki yaqin insonlar bilan suhbatlashish).

Suitsidal axloq o’ta jiddiy masala boʻlib, bu holatni oldini olish uchun psixologik salomatlikka alohida yondashish talab etiladi. Agar siz yoki atrofingizdagi odam suitsidal fikrlarga ega boʻlsa, darhol yordam izlash muhim.

© Psixologiya

​​Odatda psixologik testlar insonlarning shaxsiy xususiyatlari, kognitiv qobiliyatlari, hissiy holatlari va xulq-atvorlarini tahlil qilish va tashxislash uchun ishlatiladi. Quyida hozirgi kunda keng qo‘llanilayotgan, standartlashtirishsiz bemalol ishlatsa bo‘ladigan, zamonaviy psixologik testlar keltirilgan: 1. Big Five Personality Test (OSEAN): Bu test insonlarning shaxsiyatini beshta asosiy o‘lchamda baholaydi: ochiqlik (Openness), vijdonlilik (Sonssiyentiousness), ekstraversiya (Extraversion), kelishuvchanlik (Agreeableness) va hissiy barqarorlik (Neurotisism). Qo‘llash: Ish joyida yangi xodimlarni tanlashda ularning shaxsiy xususiyatlarini baholash uchun qo‘llaniladi. 2. Millon Slinisal Multiaxial Inventory (MSMI): Bu test psixologik va psixiatrik kasalliklarni tashxislashda yordam beradi. MSMI testida 175 ta savol mavjud bo‘lib, ular shaxsiyat buzilishlari va klinik sindromlarni aniqlashga qaratilgan. Qo‘llash: Umumiy klinik konsultatsiyada shaxsiyat buzilishlarini aniqlash uchun ishlatiladi. 3. Vechsler Adult Intelligense Ssale (VAIS): Bu test insonlarning intellektual qobiliyatlarini baholash uchun ishlatiladi. VAIS testida kognitiv qobiliyatlarni o‘lchaydigan turli xil subtestlar mavjud. Qo‘llash: IQ darajasini aniqlash va kognitiv qobiliyatlarni baholash uchun qo‘llaniladi. 4. Besk Depression Inventory-II (BDI-II): Bu test depressiya simptomlarini baholashda ishlatiladi. BDI-II testida 21 ta savol mavjud bo‘lib, ular depressiyaning turli darajalarini aniqlashga qaratilgan. Qo‘llash: Konsultatsiya davrida depressiyani tashxislash va davolash uchun qo‘llaniladi. 5. Minnesota Multiphasis Personality Inventory-2 (MMPI-2): Bu test shaxsiyat va psixologik holatlarni baholashda keng qo‘llaniladi. MMPI-2 testida 567 ta savol mavjud bo‘lib, ular turli psixologik buzilishlarni aniqlashga yordam beradi. Qo‘llash: Klinik tashxis va davolash rejalarini tuzish uchun qo‘llaniladi. 6. Digital Assessment Tools: Zamonaviy raqamli baholash vositalari, masalan, Lumosity yoki SogniFit kabi dasturlar, kognitiv qobiliyatlarni baholash va rivojlantirish uchun ishlatiladi. Bu vositalar turli o‘yinlar va mashqlar orqali kognitiv qobiliyatlarni o‘lchaydi. Qo‘llash: Kognitiv salohiyatni yaxshilash va monitoring qilish uchun qo‘llaniladi. 7. Esologisal Momentary Assessment (EMA): Bu usul real vaqt rejimida insonlarning hissiy va xulq-atvoriy holatlarini kuzatish, baholash uchun mobil ilovalar hamda boshqa raqamli vositalardan foydalanadi. Qo‘llash: Stress va kayfiyat o‘zgarishlarini real vaqt rejimida kuzatish shuningdek tahlil qilish uchun ishlatiladi. 8. Implisit Assosiation Test (IAT): Bu test insonlarning ongsiz xulq-atvori va munosabatlarini aniqlash uchun ishlatiladi. IAT turli toifadagi narsalar o‘rtasidagi bog‘liqliklarni aniqlashga qaratilgan. Qo‘llash: Ijtimoiy xulq-atvor va ongsiz munosabatlarni tahlil qilish uchun qo‘llaniladi. Ushbu yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan testlar psixologik holatlarni aniqlash va davolashda samarali vositalar hisoblanadi. Ular ilmiy asoslangan yondashuvlar yordamida insonlarning ruhiy holatini chuqur tahlil qilish imkonini beradi. Bizda esa hali ham “Qiziqishlar xaritasi”, “Mavjud bo‘lmagan hayvon”, “Kaktus”, “Uy, daraxt, odam”, “Temperament test”, “Lyusher testi” kabi metodika va testlarni ishlatib kelishmoqda. Ushbu keltirib o‘tilgan testlar hozirgi zamon odamlariga mos kelmasligi kundek ravshan. Chunki, eski testlarning aksariyati replikatsiya inqiroziga bardoshsizdir. Qachon rivojlanasiz, qachon yangilik sari intilasiz. Samarasiz metodlardan vos keching. ® Psixologiya

Kayfiyat uchun 😂 ® Psixologiya

Erkaklarda keksayish davri (61-75 yosh)dagi jinsiy deviatsiya kam uchraydigan parafiliyalardan biri hisoblanadi. Misol uchun yuqoridagi videoda tasvirlangan voqeada 70 yoshli erkakning jinsiy shilqimlik holatini ko‘rishimiz mumkin. Bu kabi voqealar odatda ijtimoiy meʼyorlarga zid bo‘lganligi uchun ham jamiyat tomonidan keskin qoralanadi. Lekin biologik qarishning ilk davrilarida erkaklardagi jinsiy qo‘zg‘alish va jinsiy garmonlardagi “so‘ngi harakat” baʼzida jinsiy zo‘ravonlik yoki parafiliyaga olib kelishi mumkin. Psixologik tahlillarga ko‘ra keksayish davridagi jinsiy deviatsiya quyidagi omillar asosida yuzaga keladi. Gormonal o‘zgarishlar: Qariyalarda jinsiy gormonlar, masalan, testosteron yoki estrogen disbalansi jinsiy funksiyalarning o‘zgarishiga olib kelishi mumkin. Bu o‘zgarishlar jinsiy qiziqish va xulq-atvorni taʼsir qiladi. Dori-darmonlar taʼsiri: Qariyalarda tez-tez qo‘llaniladigan dori-darmonlar jinsiy xulq-atvorni taʼsir qilishi mumkin. Masalan, antidepressantlar yoki psixotropik dorilar jinsiy qiziqishni kuchaytirishi yoki kamaytirishi mumkin. Kognitiv buzilishlar: Qariyalarda rivojlanadigan demensiya kabi kognitiv buzilishlar jinsiy xulq-atvorni nazorat qilish qobiliyatini kamaytirishi mumkin. Bu holatlarda jinsiy deviatsiya rivojlanishi ehtimoli ortadi. Yolg‘izlik va izolyatsiya: Qariyalik davrida yolg‘izlik va ijtimoiy izolyatsiya jinsiy deviatsiyaga olib kelishi mumkin. Jismoniy va emotsional yaqinlikni qidirish natijasida jinsiy xulq-atvor o‘zgarishi mumkin. Psixologik travmalar: Qariyalik davrida hayot davomida yuz bergan travmalar yoki stress holatlari jinsiy xulq-atvorga taʼsir qilishi mumkin. ® Psixologiya

Психологик нуқтаи назардан қараганда, одамзод айнан ўсмирлик ва кексалик даврида муаммоли вазиятларни кўп содир этар экан. 🤔 Ўзидан бездириш, гапга қулоқ солмаслик, атрофдагилар билан низоли вазиятлар, яқинлари билан худди бегоналардек яшаш... 🎯 Шунинг учун ўсмирлик инқирози, кексалик инқирози, дейиларкан. 🧐 Психологик таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки, айнан ўсмирлик ва кексалик даврида улар оила ва яқинларини онгсиз равишда ўзидан узоқлаштиришни бошлар экан. Яъни ўсмир ўзини катта ҳаётга қадам қўяётганини, ўз фикри борлигини, ота-онаси иштирокисиз муаммоларни ечишга қодирлигини намоён эта бошлайди... Кексалик даврида  эса, айрим ёши улуғларнинг инжиқликлари, қайсарликлари онгсиз равишда ўзидан яқинларни узоқлаштириши- боқий дунёга кетиш, ўзидан совутиш каби омиллар билан намоён бўлар экан... Шундай экан, яқинларингиз кўнглига озор берманг, ўсмир ҳам ёши улуғ отахон ва онахонлар ҳам, маълум бир ички қонуниятларга бўйсунган ҳолда яшайди...

#Тарбия Боламда рўй бераётган салбий хатти-ҳаракатлар сабабчиси ўзим эмасманми? Агар она фарзандига бақирса, урса, сўзлар айтса, ундан хафа бўлса, муаммога дуч келганида аразласа, бола ҳам бақиради, ёмон сўзлар ишлатади, бошқалардан хафа бўлади, аразлайди, жаҳлнинг тубсиз гирдобига тушади, чунки у шуни ўрганган! Онаси нохуш воқеалар гирдобида қолганида "ечим" ҳақида эмас, балки "муаммо"нинг ўзи ҳақида гапиришни афзал кўрган. Болани ҳам ўз тарбия усулининг қурбонига айлантирган. Халқимизда "Қуш уясида кўрганини қилади" деган чиройли мақол бор... Ҳаётининг илк йилларида боламиз ҳам бизнинг юз ифодаларимизни хатти-ҳаракатларимизни, воқеа-ҳодисаларга бўлган муносабатимизни камера мисоли қайд этади. "Ҳммм, дадам жаҳли чиққанида деворни муштлаяпти, демак, шундай қилиниши керак экан". "Онам жаҳли чиққанда, укамни ҳам, мени ҳам уради, бизга бақиради. Мен ҳам кимдандир ғазабланганимда бақиришим, уни мумкин экан" деган ақлий тахминларни ўйлаб топади. Кўринадики, салбий хатти-ҳаракатлар шакилланишида даврий ўзгаришларнинг таъсири бўлгани цингари, муаммоларга бўлган муносабатимиз ҳам болаларимиз руҳиятига ўз таъсирини кўрсатади. ©️ Хадича Кубро Тонгар, "Бақирмайдиган болалар" китобидан.

🌷​​​​КАСАЛ БОЛАНИ ДАВОЛАШНИНГ ЭНГ ОСОН ЙУЛИ Бола касал бўлганида онанинг кўнглига ҳеч нарса сиғмай қолади. Болани даволаш учун дориларга пулини ҳам, шифокорлар қабулига тушиш учун вақтини ҳам аямайди. Болани она ҳам даволаши мумкин. Бунинг учун фақат меҳрга тўла қалб талаб этилади, ҳолос. ❤️Она меҳри витамини. Ушбу оддий сўзлар билан она бола организмини фойдали витамин билан тўйдира олади: «Сен менинг ҳаётимдаги энг керакли инсонсан. Сен мен учун қадрлисан. Мен сенсиз яшай олмайман. Даданг ва Онанг сени жуда яхши кўрамиз!» 💁‍♀Она-терапия. Енгил касалликларда даво воситаси: «Сен жуда кучлисан ва соғломсан. Сенинг юрагинг, тананг ва қорнинг кучли ва соғлом. Сен яхши овқатланасан ва соғлом ривожланасан. Сен согломсан!.» 👉Психологик кўмак. Боланинг психикаси синмаслиги учун унга озуқа бериб туриш лозим. «Сен ёқимли боласан. Яхши ухлайсан. Сабр-тоқатли ва ақлли боласан. Тилинг яхши ривожланган. Миянг яхши ишлайди. Сенда ҳаммаси яхши бўлади.» 💥Кучли зарба. Бола қаттиқ касал бўлганида дори воситаларидан ташқари онанинг меҳр ва эътибори ниҳоятда керак. Она ўзининг ширин сўзу-меҳри билан касалликка зарба бериши лозим. «Сени жуда яхши кўраман. Сен бизга кераксан. Касалликларинг йўқ бўлиб кетсин. Қийналганларингни олиб унутиб юбораман. » Бола ота-онасидан ҳадеб танбеҳ эшитаверса, касал бўлиши осон бўлиб қолади. Ота-онаси ишонмаган, урушган болани тузалиши қийинроқ кечади. Ота-она болага чарчов, алам ва ранжиш кўзлари билан қараса, боланинг ҳаётида омадсизликлар ва касалликлар кўп юз беради. Бу тасдиқланган психологик фактор. Ҳар куни болага камида 3 марта ота-она меҳрга тўла сўзларни айтиши лозим. Бола онасининг гапларини ҳис этиб қабул қилиши керак. Касал бўлган болага эса, бундан 10 баробар кўпроқ меҳр ва эътибор талаб этилади. Болага ҳар доим, «Мен сени яхши кўраман», деб юришга одатланинг.