🔹
درنگی بر مسیر برافتادن شاهنشاهی پارت
📚برگرفته از «تذکره اربیل».
بخش ۸. ص ۷۲ تا ۷۴.
▪️و پارسهاکه خيال تصرف شاهنشاهی پارتها را در سر میپروردند، نیروی آنان را در چندين نبرد آزمودند. و واقع شـد که بار سنگين پیکارها به تدریج پارتها را بفرسود. و پارسها با مادها، بر آن حال واقف شدند و با [دو فرمانروای محلی] پيمان بستند، و در فصل بهار حملۀ سختی به پارتها كردند. و پارتها در محاصره افتادند و بشکستند، و شاهنشاهـی آنان تا ابد برافتاد.
▪️ابتدا [چند شهر] سقوط كرد و سالی برنيامد كه همۀ سرزمينها را هم از دست دادند. و کار پارتها، هرچه کردند، عبث بود. روز آنها به سر رسيده بود و زمانه با آنان سر ناسازگاری داشت. پارسها همۀ سرزمينها و حتی پایتخت آنان [تیسپون] را تصرف كردند.
اما باز هم پسر كوچك اردوان [پنجم]، اَرشَك نام، از پارسها هر که را توانست، درعین بیرحمی، در تيسفون از دم تيغ گذراند. اما پارسها در همانجا درایستادند و پای فشردند تا سرانجام تيسفون را پايتخت امپراتوری خود ساختند.
▪️و آن روز كه پادشاهی پارتها به سر رسيد، پسران ارشك قدرتمند بودند، و بيست و هفتمين روز ماه نيسان بود، و روز چهارشنبهای از سال ۵۳۵، از حکومت يونانیها.
🔹
ملاحظات:
۱. پیش از برافتادن پارتها نیروی بزرگی در بیرون شاهنشاهی، پیکر بسته.
پارتها از آن آگاه نبودند، یا چشم بر آن بسته بودند؟
آن نیروی بزرگ، نبردهای پراکنده میکند تا بنیه حکومت را ارزیابد و همزمان، آنان را بفرساید. پس با قوم بزرگ ماد و یکی دو فرمانروای کنارههای امپراتوری دست میدهد. جنگی بزرگ برپا میکنند و شاهنشاهی پارتها را فرو میآورند. در آغاز چندین شهر و سپس همه سرزمینهای فرمانروایی پارت به دست ساسانیان میآید. در انجام نبردها تیسپون هم از دست پارتها بیرون میرود.
۲. چنان که این کتاب نوشته، روز پارتها به سر رسیده بود و زمانه با آنان سر ناسازگاری داشت. این نکته ماورایی این بررسی تاریخی باستانی است.
۳. از این جا، چنان که در زمانهای دیگر هم دیده شده، یکی از فرزندان آخرین شاهنشاه کوتاه نمیآید. کاری که پس از برافتادن ساسانیان هم پسر یزدگرد سوم کرد. اما گزارش میگوید که با این همه، بازپسین زوری که یکی از پارتها زد هم بهری نداد و ساسانیان در تیسپون ماندند و نبرد کردند تا نشستگاه شاهی را هم از آن خویش کردند.
۴. در انجام سخن آمده که فرزندان ارشک در روز سقوط هم قدرتمند بودند. شاید تا آن عنصر ماورایی در نگاه به جهان را نیرومندتر گرداند.
🔺
بهره:
یکی عنصر ماورایی که پیوندی با راست جهان ندارد در این گزارش آمده است. شاید گزارشگر دیانتپیشه را باید تا چنین به دگرگشت روزگار بنگرد! این گزارش، جز آن یک پاره ماورایی، پله پله برافتادن شاهنشاهی پارتها را بازگفته است.
این گزارش، یکی از الگوهای شناختن تاریخ است.
دستگاههای بزرگ فرمانروایی از چه راههایی دیگر به فرجام میرسند؟
🖋محمود فاضلی بیرجندی
@dejnepesht4000
@ahle_tamyz