Nimona KENEA Law Page

በአንድ የሀይማኖት ተቋም ውስጥ የመቃብር ቤት የሰራ ሰው የሚኖረው መብት እስከምን ድረስ ነው? ማንኛውም ሰው የማሰብ መብትና የኃይማኖት ነፃነት ያለው ሲሆን የመረጠውን ኃይማኖት ወይም እምነት የመያዝ የመቀበል ኃይማኖቱንና እምነቱን ለብቻ ወይም ከሌሎቹ ጋር በመሆን በይፋ ወይም በግል የማምለክ ፣ የመከተል ፣ የመተግበር ፣ የማስተማር ወይም የመግለፅ መብትን ያካትታል። እንዲሁም ማንም ሰው የሚፈልገውን እምነት ለመያዝ ያለውን ነፃነት በኃይል ወይም በሌላ ሁኔታ በማስገደድ መገደብ ወይም መከልከል የማይቻል መሆኑ በሕገ መንግስቱ አንቀጽ 27 ንዑስ አንቀጽ 3 በግልፅ ተደንግጓል፡፡ ይህ በሕገ መንግስቱ የተረጋገጠው የእምነትና የኃይማኖት ነፃነት ማንም ሰው በሚያምንበት እምነትና በሚከተለው ኃይማኖት ስርዓት መሰረት በዚህ ዓለም በሚኖርበት ጊዜ ብቻ ሳይሆን ከዚህ ዓለም በሞት ከተለየ በኋላ መንፈሳዊ ፀጋ አገኝባቸዋለሁ የሚላቸውን የበጎ አድራጎት ተግባራቶችንና ሌሎች ስራዎችን የማከናወን ነፃነትን ጭምር የሚመለከት ነው። የሚያራምደውን ኃይማኖትና መንፈሳዊ አስተምሮ በመተው የሌላ ኃይማኖት ተከታይ መሆን ሲጀምር ቀድሞ የነበረው ኃይማኖታዊና መንፈሳዊ ትስስርና ግንኙነት ሙሉ በሙሉ ይቋረጣል፡፡ አንድ ሰው በአንድ ቤተ እምነት ቅጥር ግቢ ውስጥ የመቃብር ቤት ቢገነባ በቅጥር ግቢው ውስጥ የመቃብር ቤት እንዲሰራ ልዩ ፈቃድ የሚሰጥበት ምክንያት ተከታዩ የሚኖረው ጥብቅ የሆነ ኃይማኖታዊ ትስስር መሰረት በማድረግ ነው። ስለሆነም በአንድ ቤተ እምነት ቅጥር ግቢ ውስጥ ቤተ እምነቱ በሰጠው ልዩ ፈቃድ መሰረት የመቃብር ቤት ከተሰራ ይህን ስራ ከኃይማኖቱና ከእምነቱ ተለይቶ የሚታይ እና የሚተገበር ተራ የሆነ የንብረት ግንኙነት ተደርጎ የሚወሰድ አይደለም፡፡ ስለሆነም የአንድ እምነት ወይም ሀይማኖት ተከታይ በመሆን በሀይማኖት ተቋሙ ውስጥ የመቃብር ቤት የገነባ ሰው ሀይማኖቱን ከቀየረ በሀይማኖት ተቋሙ ውስጥ የመቀበርም ሆነ የቤቱን ግምት የመጠየቅ መብት አይኖረውም። ይህን ሲባል እምነት ባይቀይር የቤቱን ግምት መጠቅ ይችላል ማለት እንዳልሆነ መገንዘብ ያሻል። በዚህ ረገድ ትርጉም ሲሰጠው በቤተ እምነቱ ውስጥ የሚሰሩ ስራዎች መንፈሳዊ ዋጋ አገኝበታለሁ ተብሎ የሚሰሩ እንጂ በገንዘብ የሚተመኑ አይደለም። በአጠቃላይ በእምነት ተቋሙ ቅጥር ግቢ ውስጥ የተሰራ የመቃብር ቤት ላይ ያለው መብትና ጥቅም ፣ ኃይማኖቱ ሲቀይሩ ከቀየሩበት ቀን ጀምሮ ሙሉ በሙሉ የሚቋረጥ በመሆኑ በቤተ እምነቱ ውስጥ የመቀበርም ሆነ የመቃብር ቤቱ ግምት የመጠየቅ መብት አይኖርም ማለት ነው። (ሰ.መ.ቁ 85979 ቅፅ 15)

የመሰረተ ልማት ላይ ጉዳት ከማድረስና ከማውደም በመለስ እንደስርቆት ዓይነት ወንጀሎችም ሲፈፀሙ በወንጀል ሕጉ በከባድ ሁኔታ ታይቶ በአንቀፅ 669(1)(ለ) ቅጣት ተቀምጦለታል፡፡ በዚህም የማይገባውን ብልፅግና ለማግኘት ወይም ለሌላ ሰው ለማስገኘት በማሰብ ለቴሌኮሚኒካሽን፣ ኤሌክትሪክ ኃይል፣ ለውሃና ፍሳሽ ወይም ለማናቸውም ሌላ ድርጅት አገልግሎት የሚውል ጠባቂ የሌለውን መሳሪያ ወይም ዕቃ የሰረቀ ሰው ከ1 ዓመት የማያንስ ቀላል እስራት ወይም ከ15 ዓመት የማይበልጥ ፅኑ እስራት እንደሚቀጣ ተደንግጓል፡፡ ከዚህም በተጨማሪ የቴሌኮምንኬሽንና የኤሌክትሪክ አዉታሮችን ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ ፈጣን እድገት ከማምጣት አንጻርና ለማስፋፋት ከፍተኛ መዋእለ ንዋይ የሚጠይቁ በመሆናቸው፣ በመላ ሀገሪቱ ተሰራጭተዉ የሚገኙና ለጥቃት የተጋለጡ ከመሆናቸዉ ጋር ተያይዞ ለአፍታ እንኳን ቢቋረጡ በብሄራዊ ጥቅም ላይ የሚያደርሱት ጉዳት ከፍተኛ በመሆኑ የተለየ ጥበቃ ለመስጠት በማሰብ የፈደራልና የክልል መንግስታት የመጠበቅ ሀላፊነት እንዲኖርባቸዉ ያደረገዉን አዋጅ ቁጥር 464/1997ን እናገኛለን፡፡ በዚህ አዋጅ ዉስጥ የሀገር ደህንነትን ወይም ኢኮኖሚን በሚጎዳ ሁኔታ በቴሌኮምንኬሽን ወይም በኤሌክትሪክ አዉታር ላይ የስርቆት ተግባር የፈጸመ ወይም ሆነ ብሎ ጉዳት ያደረሰ ወይም አገልግሎቱ እንዲቋረጥ ያደረገ ማንኛዉም ሰዉ አግባብ ባለዉ የወንጀል ህግ የበለጠ የሚቀጣ ካልሆነ በቀር ከ5 ዓመት እስከ 20 ዓመት በሚደርስ ጽኑ እስራት የሚቀጣ ሲሆን ድርጊቱን የፈፀመው በቸልተኝነት ከሆነ ከ6 ወር እስከ 5 አመት በሚደርስ እስራት እንደሚቀጣ በአንቀጽ 4 ላይ ተደንግጓል፡፡ በመሰረተ ልማትን በማስፋፋት ሂደት አስፈፃሚ አካላት ያለባቸው ሀላፊነት የመንግስት ተቋማትም የራሳቸውን የስራ ድርሻ ለመወጣት ሲሉ በሚያከናውኗቸው የልማት ስራዎች ምክንያት ሌላ መሰረተ ልማት ላይ ቀላል የማይባል ጉዳት ሲደርስ ማየት የተለመደ ነው፡፡ ይህንን ችግር ለመፍታት በአዋጅ ቁጥር 857/06 አንቀፅ 14(3) እና (4) እንዲሁም በአዋጅ ቁጥር 1263/2014 አንቀፅ 31(2) መሰረት እያንዳንዱ አስፈፃሚ አካል የመሰረተ ልማት ስራ ለማካሄድ በሌሎች የመንግስት አካላት የሚሰጡት የመሰረተ ልማት ፈቃዶች እንደተጠበቁ ሆነው ስራውን ከመጀመሩ በፊት ከከተማና መሰረተ ልማት ሚኒስቴር ፈቃድ ማግኘት እንዳለበትና ስራውን በሚያካሂድበትም ወቅት ከሌሎች የመሰረተ ልማት ስራዎች ያልተጣጣመ ሆኖ ካገኘው በፍጥነት ለሚኒስቴሩ ማሳወቅ እንደሚኖርበት ተደንግጓል፡፡ በመሆኑም አስፈፃሚ አካላት ይህንን የህግ ሂደት መከተል ይጠበቅባቸዋል፡፡ ማጠቃለያ በዚህ ፅሑፍ የመሰረተ ልማቶች ላይ ጉዳት እንዳይደርስ ለመከላከል የሚያስችሉ ደርሶም ሲገኝ ተመጣጠኝ ቅጣትን የሚጥሉ የወንጀል ሕጉን ጨምሮ የተለያዩ አዋጆች መኖራቸውን ለመዳሰስ ሞክረናል፡፡ ሆኖም የመሰረተ ልማቶችን በአግባቡ ለመጠበቅና ለመንከባከብ ሕግ በማውጣት ብቻ ስኬታማ ስራ መስራት አይቻልም፡፡ ይልቁንም ሕብረተሰቡ የእኔነት ስሜት ተሰምቶት በአግባቡ መጠበቅና መጠቀም የሚኖርበት ሲሆን የመንግስት አካላትም እንዲሁም ሴክተር መስሪያ ቤቶች የሚመለከቱ መሰረተ ልማቶችን የመጠበቅና የመንከባከብ ኃላፊነታቸው እንደተጠበቀ ሆኖ አንድን መሰረተ ልማት ለመገንባት ሌላ መሰረተ ልማትን ከመጉዳት መቆጠብና ከሚመለከታቸው አካላት ጋር ተናበው መስራት ይጠበቅባቸዋል፡፡

በመሰረተ ልማት ላይ የሚፈፀሙ ወንጀሎች =========================== የመሰረተ ልማት መኖር ለአንድ ሀገር ሕዝብ የተሻለ ኑሮ እጅግ ወሳኝ በመሆኑ መሰረተ ልማት የመገንባት ሥራ ሀገራት ትኩረት ሰጥተው የሚሰሩት ሥራ ነው፡፡ በሀገራችንም ለዘመናት አቅም በፈቀደ መጠን መሰረተ ልማትን ለማስፋፋት ጥረት ሲደረግ ቆይቷል፡፡ ሆኖም እነዚህ በውስን የሀገር ሀብት ተገንብተው ለአገልግሎት ክፍት የሚደረጉ መሰረተ ልማቶች በየጊዜው ለተለያየ ጉዳት ሲዳረጉና ስርቆት ሲፈፀምባቸው እየተስተዋለ ነው፡፡ እነዚህ መሰረተ ልማቶች ጉዳት ደርሶባቸው ከሥራ ውጪ ሲሆኑ ለመጠገን የሚያስፈልገው ከፍተኛ ወጪ እንደተጠበቀ ሆኖ ተገልጋዩ ሕብረተሰብም ተገቢውን አገልግሎት እንዳያገኝ ይሆናል፡፡ በዚህ አጭር ፅሑፍ ስለመሰረተ ልማት ምንነት፣ በመሰረተ ልማቶች ላይ የሚፈፀሙ ወንጀሎችን እንዲሁም በአጥፊዎች ላይ ስለሚኖረው የህግ ተጠያቂነት እንዳስሳለን፡፡ የመሰረተ ልማት ምንነት በአስፈፃሚ አካላት ስልጣንና ተግባር መወሰኛ አዋጅ ቁጥር 1263/2014 አንቀፅ 31(2) ስልጣንና ተግባሩ ወደ ከተማና መሰረተ ልማት ሚኒስቴር የተላለፈው የፌደራል የተቀናጀ መሰረተ ልማት ማስተባበሪያ ኤጀንሲ በተቋቋመበት አዋጅ ቁጥር 857/2006 አንቀፅ 2(1) ስር “መሰረተ ልማት ማለት ከመሬት በላይ ወይም ከመሬት በታች ያለ መንገድ፣ የባቡር ሀዲድ፣ የአውሮፕላን ማረፊያ፣ ቴሌኮሙኒኬሽን፣ የኤሌክተሪክ ኃይል፣ መስኖ፣ የውሀ መስመር ወይም የፍሳሽ ማስወገጃ መስመር ሲሆን ሌሎች ተያያዥ ግንባታዎችንም ይጨምራል” የሚል ትርጉም ተሰጥቶታል፡፡ በዚህ ሕግ አተረጓጎም መሰረት “…ሌሎች ግንባታዎችንም ይጨምራል” የሚለው አገላለፅ የሚያሳየን በትርጉሙ ላይ የተካተቱት ብቻ ሳይሆኑ ሀገራዊ ፋይዳ ያላቸው ለሕዝብ መገልገያነት የተሰሩ ስራዎችም በመሰረተ ልማትነት ሊጠቀሱ የሚችሉ መሆናቸውን ነው፡፡ መሰረተ ልማቶች እንደሚሰጡት የአገልግሎት ዓይነትና እንደተገነቡበት ዓላማ በርካታ ናቸው፡፡ በዚህም የትራንሰፖርት መሰረተ ልማት፣ የሀይል መሰረተ ልማት፣ የዉሃ መሰረተ ልማት፣ የመገናኛ መሰረተ ልማት፣ የቆሻሻ መስወገጃ መሰረተ ልማት ወዘተ ተብለው ሊጠቀሱ ይችላሉ፡፡ በመሰረተ ልማት ላይ የሚፈፀሙ ወንጀሎችና የሚስከትሉት የሕግ ተጠያቂነት መሰረተ ልማቶች ከመገንባት ጎን ለጎን ጥበቃ ካልተደረገላቸው የታሰበላቸውን አገልግሎት ሊሰጡ አይችሉም፡፡ በመሆኑም በመሰረተ ልማቶች ላይ ጉዳት እንዳይደርስ መከላከል እና ጉዳት በሚያደርሱ አካላት ላይ የህግ ተጠያቂነት ማስፈን አስፈላጊ ነው፡፡ ከዚህ አንጻር በወንጀል ሕጋችና በሌሎች አዋጆች ለመሰረተ ልማቶች የተሰጠዉን ጥበቃ እና በአጥፊዎች ላይ የሚያስከትሉትን ቅጣት እንመለከታለን፡፡ በወንጀል ሕጉ ለሕዝብ ጥቅም በተቋቋሙ ግዙፍ ስራዎችና አገልግሎቶች ላይ ጉዳት ማድረስ በሚልስ ርእስ ስር በአንቀፅ 505 ለሕዝብ አገልግሎት የሚሰጡ ወይም ስራ ላይ የዋሉ የየብስ፣ የውሃ፣ የባህር፣ ወይም የአየር ማመላለሻዎች ወይም መገናኛዎች እንዲሁም እነዚህን ለማደስ፣ ለመጠገን፣ እንደገና ለመስራት ወይም አገልግሎት ላይ ለማዋል የሚጠቅሙ የግንባታ ስራዎችን ጭምር አስቦ መደበኛ አሰራር መከልከል፣ ማወክ ወይም ማሰናከል በቀላል እስራትና በመቀጮ ወይም ነገሩ ከባድ በሆነ ጊዜም ከ5 ዓመት በማይበልጥ ፅኑ እስራት እንደሚያስቀጣ ተደንግጓል፡፡ በተጨማሪም ለፖስታ፣ ለቴሌግራፍ፣ ለስልክ ግንኙነት ወይም ለቴሌኮሙኒኬሽን በጠቅላላው ወይም የውሃ፣ የመብራት፣ የጋዝ፣ የኃይል ወይም የሙቀት አገልግሎት ለሕዝብ ለማቅረብ የተቋቋሙ ተቋማትን መደበኛ አሰራር መከልከል፣ ማወክ ወይም ማሰናከል ተመሳሳይ ቅጣት የሚያስቀጣ ነው፡፡ ማንኛውም ሰው በመንገድ፣ በባቡር ሀዲድ፣ በውሃ ወይም በአየር ላይ የሚደረግ የሕዝብ ወይም የዕቃ ማጓጓዝ አገልግሎትን ለግጭት፣ ከሀዲድ ለማስወጣት፣ ለስጥመት ወይም ለማንኛውም ሌላ አደጋ ለማጋለጥ አስቦ ድልድይን፣ ግድብን፣ የማዕበል ማገጃን፣ የተቋቋመ ግዙፍ ስራን ወይም የመቆጣጠሪያ ምልክት ማሳያና የመሳሰሉትን ያበላሸ፣ ከቦታው ያዛወረ፣ ያፈረሰ ወይም እንዳያገለግል ያደረገ ከ5 ዓመት በማይበልጥ ፅኑ እስራት ይቀጣል፡፡ ይህ ድርጊት የሰውን ሕይወት፣ አካል ወይም ጤንነት አደጋ ላይ ከጣለ ወይም በንብረት ላይ እጅግ ከፍተኛ ጉዳት ያደረሰ ከሆነ ወይም ድርጊቱን የፈፀመው ፈፃሚው የሙያ ወይም የውል ግዴታውን በመጣስ ከሆነ ቅጣቱ ከብዶ እስከ 10 ዓመት በሚደርስ ፅኑ አስራት የሚያስቀጣ ይሆናል፡፡ እንዲሁም ድርጊቱ ለበረራ ወይም ለባህር ላይ ጉዞ ደህንነት የሚያገለግሉ ተቋማት ወይም መሳሪያዎች ላይ ጉዳት በማድረስ በበረራ ላይ ያለ አውሮፕላንን ወይም በጉዞ ላይ ያለ መርከብን አደጋ ላይ የሚጥል ከሆነ ቅጣቱ ከ15 እስከ 25 ዓመት የሚደርስ ፅኑ እስራት እንደሚሆን ከወንጀል ህጉ አንቀፅ 506 መረዳት ይቻላል፡፡ የእነዚህ ድንጋጌዎች ማክበጃ አንቀፅ 512 ላይ የሚገኝ ሲሆን ከላይ የገለፅናቸው ድርጊቶች ሲፈፀሙ የሰው ሕይወት፣ አካል ወይም ጤንነት ላይ ጉዳት ከደረሰ ቅጣቱ ከ10 እስከ 25 ዓመት ፅኑ እስራት ብሎም ነገሩ ከባድ ከሆነ በዕድሜ ልክ ፅኑ እስራት ወይም በሞት ሊያስቀጣ ይችላል፡፡ እነዚህ ወንጀሎች ሆን ተብሎም ሆነ በቸልተኝነት ቢፈፀሙ የሚስጠይቁ መሆኑ በድንጋጌው ተካቷል፡፡ በተያያዘም በሕግ የተደነገጉትን የጥንቃቄ ደንቦችን በመተላለፍ በተለይም በባቡር መሰረት ልማቶች አቅራቢያ የሚከናወኑ የግንባታ፣ የቁፋሮ ወይም ተመሳሳይ ሥራዎችን፣ ወይም የባቡር መሰረተ-ልማቶችን ከላይ ወይም ከስር አቋርጠው ወይም በትይዩ የሚከናወኑ መሰረተ-ልማቶችን በተመለከተ የወጡ ሕጎችን በመተላለፍ በባቡር ትራንስፖርት ላይ የደህንነት ስጋት እንዲፈጠር ያደረገ ሰው ከ5 ዓመት በማይበልጥ ጽኑ እስራት እና ከብር 100,000 በማይበልጥ መቀጮ እንደሚቀጣ በባቡር ትራንስፖርት አስተዳደር አዋጅ ቁጥር 1048/2009 አንቀፅ 41 በግልፅ ተደንግጓል፡፡ የተፈፀመው የወንጀል ድርጊት የባቡር አደጋ እንዲደርስ በማድረግ ሞትን ወይም ከባድ የአካል ጉዳትን አስከትሎ እንደሆነ ወይም ከአንድ ሚሊዮን ብር በላይ የሚገመት የንብረት ጉዳትን አስከትሎ እንደሆነ የእስራት ቅጣቱ እስከ 20 ዓመት የሚደርስ ጽኑ እስራት እንደሚሆን ድንጋጌው ያመለክታል፡፡ በሌላ በኩል ማንም ሰው በሰዎች ወይም በንብረት ላይ አደጋ ለማድረስ አስቦ ኤሌክትሪክን ወይም ውሃን የሚመለከቱ ህንፃዎችን፣ የተፈጥሮ ኃይልን ለመከላከል የተሰሩ ስራዎችን፣ በተለይም ቧንቧዎችን፣ ቦዮችን፣ ማጠራቀሚያዎችን፣ የውሃ ማገጃዎችን፣ መልቀቂያዎችን ወይም ማዕበል ማገጃዎችን ያበላሸ ወይም ያፈረሰ እንደሆነ ከ10 ዓመት በማይበልጥ ፅኑ እስራት እንደሚቀጣ በወንጀል ህግ አንቀፅ 496 እና 494 ላይ ተደንግጓል፡፡ በተለያየ ምክንያት ከዚህ በላይ በተገለፁት ድንጋጌዎች ስር ሊካተቱ የማይችሉ ማለትም በሕዝቡ ጠባቂነት በመተማመን ያለጠባቂ የሚኖር ሕንፃ፣ ሐውልት፣ ታሪካዊ የሆነ ስፍራ፣ ወይም ለሕዝብ አገልግሎት፣ ለአገር ጥቅም አስፈላጊ ሆኖ የተተከለ የመሳሪያ ተቋም፣ የተዘረጋ የቴሌ ወይም የመብራት ኃይል መስመር ወይም እርሻ ያወደመ ወይም ከፍተኛ ጉዳት ያደረሰ ሰው ከ10 ዓመት በማይበልጥ ፅኑ እስራት ወይም ነገሩ ከባድ በሚሆን ጊዜ ከ10 እስከ 20 ዓመት በሚደርስ ፅኑ እስራት እንደሚቀጣ በወንጀል ህጉ 690(2) ስር ተደንግጓል፡፡

Dambiin Kaffaltii Tajaajila Abbaa Seerummaa Mootummaa Naannoo Oromiyaa Murteessuuf Bahe Lakk 8/2016 Magalata Oromiyaa irratti maxxanfameera..

Read!! "..The reading nations are the Leading nation.." ======================================= An old man meets a young man who asks: “Do you remember me?” And the old man says no. Then the young man tells him he was his student, And the teacher asks: “What do you do, what do you do in life?” The young man answers: “Well, I became a teacher.” “ah, how good, like me?” Asks the old man. “Well, yes. In fact, I became a teacher because you inspired me to be like you.” The old man, curious, asks the young man at what time he decided to become a teacher. And the young man tells him the following story: “One day, a friend of mine, also a student, came in with a nice new watch, and I decided I wanted it. I stole it, I took it out of his pocket. Shortly after, my friend noticed the his watch was missing and immediately complained to our teacher, who was you. Then you addressed the class saying, ‘This student’s watch was stolen during classes today. Whoever stole it, please return it.’ I didn’t give it back because I didn’t want to. You closed the door and told us all to stand up and form a circle. You were going to search our pockets one by one until the watch was found. However, you told us to close our eyes, because you would only look for his watch if we all had our eyes closed. We did as instructed. You went from pocket to pocket, and when you went through my pocket, you found the watch and took it. You kept searching everyone’s pockets, and when you were done you said ‘open your eyes. We have the watch.’ You didn’t tell on me and you never mentioned the episode. You never said who stole the watch either. That day you saved my dignity forever. It was the most shameful day of my life. But this is also the day I decided not to become a thief, a bad person, etc. You never said anything, nor did you even scold me or take me aside to give me a moral lesson. I received your message clearly. Thanks to you, I understood what a real educator needs to do. Do you remember this episode, professor? The old professor answered, ‘Yes, I remember the situation with the stolen watch, which I was looking for in everyone’s pocket. I didn’t remember you, because I also closed my eyes while looking.’ This is the essence of teaching: If to correct you must humiliate; you don’t know how to teach “ Interesting!!