📍
جام
ساقیا برخیز و درده جام را
خاک بر سر کن غم ایام را
#حافظ
جام: برگرفته است از واژه اوستائی yama، از ریشه yam: گرفتن، نگه داشتن.
📜در «دوندیداد» جام سفالین یا شیشهای شناسانده شده. (وندیداد بند ۸، ۵۸)
در اوستا زرین و سیمین هم آمده. در ارداویرازنامه از جام زرین zarren و جام سفالین dosen نام برده شده در یکی از متون پهلوی و در ربط با جام آمده است: «شما نیکان همیشه اندر شادی و بزم باشید و جام می به دست».
📜در میان فرهنگهای اسلامی، داعیالاسلام با واژهها و متون سانسکریت و اوستائی و پهلوی آشنا بود چنانکه در فرهنگ نظام زیر واژهٔ جام لغت پهلوی را بدست داد و سپس عبارت وندیداد را نقل کرد و گفت: «جام، پیاله شرابخوری از گل یا شیشه یا فلز باشد». این را هم افزود که «پیاله یا کاسهٔ مدوّری که دور نداشته باشد». دیگران هم تکرار کردهاند.(فرهنگ آنندراج، ج ۱، ص ۳۴)
‼️معین جام را «مــقــامـی از موسیقی قدیم هم گفت» اگر این تعبیر درست باشد، باید دید در کدامین متن، جام در کنایه از پردهٔ موسیقی آمده است! همو «جام پرداختن» را «شراب خوردن» دانست. (فرهنگ معین، ج ۱، ص ۵۲۰)
📜دهخدا جام را مجازاً «شراب» هم آورده است.(لغتنامه، ج ۵، ص ۶۴۶۷)
و نیز در فرهنگ کنایات سخن به معنای شراب هم آمده است:
جام وصل آنگه کنی نوش
که بر یادش کنی خود را فراموش
#نظامی
📜ذوالنور، در واژهنامهای که برای دیوان حافظ آراسته «جام می را تنها به معنای «جام میِ انگوری» آورده است.
«تُنک جام» هم داریم و آن کسی است که تاب زیادهروی در شراب را نیارد.
📜جام در ادیان و مذاهب مختلف کاربرد آیینی داشته است و نقوش و تصاویر روی جامهای کهن که بازتاب باورهای اقوام گوناگون است، این کاربرد را روشنتر میکند؛ به عنوان مثال: جامی متعلق به هزارهٔ چهارم پیش از میلاد که در شوش ساخته و همان جا کشف شده با تصویر کوه و آب و بزکوهی؛ نمادهای ماه، آب، حاصلخیزی و باروری، از این دست است و نیز جامهایی برای دفع بلا یا بختگشایی نیز وجود داشته است.
↩️در آیین مسیحیان در مراسم "عشای ربانی" برای نگهداری شراب، که نماد خون حضرت عیسی است از جام استفاده میکنند.
استفادهٔ تشریفاتی از جام نیز سبب پدیدآمدن مناصبی چون پیالهدار در دورههای مختلف گردید از جمله در دورهٔ صفویه، که آن را جامْ قِورچیسی (قورچی جام) میگفتند.
📌
واژه جام در دیوان حافظ و در نزد اهل ادب در جلوههای گوناگون آمده است. حافظ گفت:
هر کس که بدست جام دارد
سلطانی جم مدام دارد
*بیتی که نقل شد بر روی یک جام مسین نقش بسته که در سده یازدهم قمری به زمانه صفویان ساخته شد و ملکیان شناساند. امروزه این جام در «کلکسیونهای خصوصی اروپائیان سر میکند».
مبوس جز لب ساقی و جام می حافظ
که دست زهدفروشان خطاست بوسیدن
#حافظ
ای که در کوی خرابات مقامی داری
جم وقت خودی ار دست به جامی داری
#حافظ
بیا که تو به ز لعل نگار و خندهٔ جام
حکایتیست که عقلش نمیکند تصدیق
#حافظ
✍
تحقیق: #محمدرضاکاکائی
🗓 ۲۹ شهریور ۱۴۰۳ خورشیدی
⤵️🔻برخی از منابع که بررسی شده است:
➖در بزم حافظ خوشخوان، هما ناطق، انتشارات خاوران، چاپ اول، پاریس، بهار۱۳۸۳. ص ۴۱۷، ۴۱۸.
➖فرهنگ ریشهشناختی فارسی، محمد حسندوست، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی ۱۳۹۳، ج ۲، ص ۹۴۱.
➖فرهنگ کنایات سخن، به سرپرستی حسن انوری، تهران: سخن ۱۳۸۳، ج ۱، ص ۳۳۶.
➖در جستجوی حافظ، ذوالنور، تهران: انتشارات زوار۱۳۷۲، ص ۲۲.
➖دانشنامهٔ جهان اسلام، بنیاد دائرۃالمعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جام»، شماره ۴۳۴۳.
💠 جام، انواع مختلفی داشته است، مانند: جام جم، جام خورشید، جام جهاننما، جام کیخسرو، جام چینی، جام زر، جام زجاجی (ساغر بلورین و شفاف)، جام مرصّع (جام گوهرنشان و منقّش)، جام یاقوت، جام زمرّدین، جام عدل، جام میثاق، جامهای جادوپزشکی.
که از میان این جامها به اختصار به تعدادی خواهیم پرداخت.
🔹کانال حافظخوانی
✔️ https://t.me/hafezaneha1