دانش و قلم ايرانيان

تفاوت استدلال علِّی و استدلال از راه علامت 📝 محمدرضا سلیمی 🔻مثال ۱: تب علامت عفونت است، نه علت عفونت؛ علت عفونت ارگانیسمی مانند ویروس، باکتری، قارچ یا انگل است که از طریق هوا، آب آلوده، نیش حشرات، سرنگ آلوده یا تنفس وارد بدن می‌شود و عفونت ایجاد می‌کند. البته، تب می‌تواند علت نرفتن دانش‌آموز به مدرسه باشد. 🔻مثال ۲: دود علامت آتش است، نه علت آتش‌سوزی؛ علت آتش‌سوزی ممکن است نور شدید خورشید، یک بطری آب معدنی در یک علفزار خشک (که مانند ذره‌بین عمل می‌کند) در یک تابستان بسیار گرم باشد. البته، دود علت آلودگی هواست. 🔻با این دو مثال به‌راحتی متوجه می‌شویم که تفاوت استدلال علِّی و استدلال از راه علامت چیست. استدلال از راه علامت نوعی استدلال استقرایی است که ارتباط بین دو رویداد یا دو پدیده‌ی مرتبط به هم را نمایان می‌کند. این استدلال اثبات می‌کند که حضور یا غیبت یک چیز دال بر حضور یا غیبت چیز دیگری است.‌ به‌عبارت‌دیگر، حضور یک ویژگی دال بر حضور ویژگی دیگری است. به‌قول سعدی: «رنگ رخساره نشان می‌دهد از سر ضمیر.» 🔻استدلال از راه علامت نشان می‌دهد که یک رویداد علت رویداد دیگر نیست، بلکه علامت آن است. برای مثال، پرچمی که تکان می‌خورد نشان می‌دهد که باد می‌وزد، اما علت وزیدن باد اختلاف فشار هوا بین دو منطقه است. 🔻در استدلال علِّی «مقدمه‌»ها بیانگر «علت» و «نتیجه» بیانگر «معلولی» است که از آن «علت» منتج می‌شود. مثال: «دیر از خواب بیدار شدم، چون ساعت زنگ نزد.» 🔻در استدلال علِّی برخی از رویدادهای علِّی لازم و برخی دیگر کافی‌اند. برای مثال، اگر من ادعا کنم که اکسیژن برای روشن کردن آتش لازم است، منظورم این نیست که اکسیژن باعث روشن شدن آتش می‌شود. بنابراین، اکسیژن شرط لازم است؛ شرط کافی این است که کبریت روشنی را روی کاغذ بیندازیم تا روشن شود. اما کبریت شرط لازم نیست، زیرا با نور خورشید و یک ذره‌بین هم می‌شود آتش روشن کرد. 📌چرا تشخیص تمایز استدلال علِّی از استدلال از راه علامت مهم است؟ 🔻گاهی اوقات ما علت مشکلات را با علامتشان اشتباه می‌گیریم و تلاش می‌کنیم برای حل مشکلات نشانه‌هایشان را برطرف کنیم. در‌این‌صورت مشکلات به قوت خود باقی می‌مانند و ما موقتاً علامت‌هایشان را حذف کرده‌ایم. به‌عبارت‌دیگر، به‌جای اینکه مسئله را حل کنیم، صورت مسئله را پاک می‌کنیم. درواقع، به‌جای اینکه «علت‌درمانی» کنیم، «علامت‌درمانی» می‌کنیم. 🔻برای مثال، بسیاری از مشکلات اعصاب و روان ما از تفکر نادرست ما نشئت می‌گیرند. حال اگر به‌جای اینکه افکارمان را تغییر دهیم یا اصلاح کنیم، داروهای اعصاب و روان مصرف کنیم؛ مشکلمان را به طور ریشه‌ای و اساسی حل نکرده‌ایم و حکایت همچنان باقی‌ست...

ضروریات گفتگوی موفق 📝 دکتر سید یحیی یثربی 🔻گفتگوی علمی موفق آن است که در باور ما تحول ایجاد کند. این تحول صورت‌های مختلف دارد که عبارتند از: ⭕️ 1- رفع ابهام. اگر در تصور یک مسئله و یا در توجیه آن، ابهامی وجود داشت، آن ابهام رفع شود. ⭕️ 2- تکمیل توجیه. اگر توجیه یک مسئله ناقص بود، در ضمن بحث، این توجیه به گونه ای تکمیل گردد. ⭕️ 3- تغییر عقیده. اگر معلوم شد که باور یکی از دو طرف نادرست است، آن باور را کنار بگذارند. ⭕️ 4- ادامه تحقیق. در صورتی که از بحث و گفتگو به نتیجه نرسند، هر دو طرف بپذیرند که به تحقیق خود ادامه دهند و در آینده بازهم گفتگو داشته باشند تا بتوانند به یکی از سه نتیجه یاد شده دست یابند. 🔻بدیهی است که دستیابی به این تحول ها در گرو شرایط ذهنی متعددی در طرفین بحث است. در بحث موفق شرایط بسیاری نقش دارند تا ما از بحث خود به نتیجه ای برسیم، نتیجه ای که با آن افرادی هدایت شوند و از دیدگاه نادرست دست بردارند و به دیدگاه درست روی آورند. 🔻اگر برخی از این شرایط در بحث رعایت نشوند، بحث و گفتگو بی نتیجه می ماند و گفتگوکنندگان دچار جمود و تعصب شده، هرگز تن به تحول نمی دهند، چنانکه عملاً ما این جمود و تعصب را در اختلافات دینی و مذهبی و حتی گاهی در بحث های سیاسی، همه جا مشاهده می کنیم. باید توجه داشت که بحث دو متفکر با یکدیگر، برای روشن کردن یک موضوع، یک حقیقت و یک مسئله است. ▪️بنابراین همیشه باید از سه جهت نکته هایی را رعایت کنیم: 🪧 یکی از نظر طرف بحث، 🪧 دوم از نظر مسئله مورد بحث 🪧 سوم از جهت شرایط ورود به بحث علمی. نخست به نکاتی درباره طرفین بحث می پردازیم. 📦 در ارتباط با طرفین بحث همیشه باید این نکات را در نظر بگیریم: 📌 یک – در نظر بگیریم که طرف ما هم مثل ما عقل دارد و می اندیشد و آنقدر توان فکری و عقلی دارد که می تواند درست را از نادرست و حق را از باطل تشخیص دهد. 📌 دو – طرف ما نیز مانند ما طرفدار حق و حقیقت است. یعنی قصد ندارد که به صورت عمدی از باطل دفاع کرده و حق را نپذیرد. بلکه او هم مثل ما به دنبال حق و حقیقت است و اگر راهی در پیش گرفته است، آن را مطابق حق و حقیقت می داند. زیرا حقیقت برای هرکسی آن چیزی است که نسبت به حقانیت آن قانع شده، یا از نظر احساسی به آن علاقمند است. 📌 سه – طرف ما نیز، مانند خود ما، ممکن است به خطا رفته باشد. بنابراین ما وظیفه داریم اشکال فکر او، خطای او، نقطه انحراف استدلال او، مغالطه او یا هر اسم دیگری که بر روی آن می گذاریم را درنظر گرفته، با حسن نیت و مهر و محبت برایش توضیح دهیم. ▪️در هر سه مورد یاد شده، باید خودمان را هم در شرایط مخاطبمان بدانیم، یعنی ما نیز مانند او ممکن است به خطا رفته باشیم، اما چون طرفدار حقیقت هستیم، باید انتظار داشته باشیم که او نیز ما را به نقاط ضعف و اشکالات باورمان آگاه سازد.

🎼موسیقی فیلم گوزن‌ها 🎼اثر اسفندیار منفردزاده @ka_koohikar