دژنپشت

. نشان انفجارهای لبنان بر تاریخ آینده ۳۰ شهریور ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی   انفجارهای پرشمار لبنان که زیان­های جانی و مالی بزرگ به بار آورد جای وارسی بسیار دارد. هر گاه بیشترین کوشش بر آن شود تا پیکربندی راستین هر رخداد دیده شود بهره چنان نگاهی بیش از هر کس به خود بیننده خواهد رسید. به باور من، و برکنار از ارج­گذاری سیاسی و دینی، در این رخدادهای تازه لبنان، دو دگرگشت بزرگ پیدا شد و به دید آمد که نشان خودش را بر زندگانی مردم منطقه و دنیا و هم بر سیر تاریخ زد:   ۱. انفجارهای لبنان نشان داد که همگان در همه سرزمین­‌ها، به یکباره پا به عصری دیگر نهاده­‌ایم. عصری که تا پیش از این نمونه آن را در فیلم­های سینمایی علمی ـ تخیلی دیده بودیم. در این روزها در لبنان، دنیا ناگاه دید که خود پا به همان دنیای علمی ـ تخیلی گذاشته است که تا یک روز پیش، تصاویرش را بر پرده سینما دیده بود و آن را به چیزی جز تخیل نمی­‌انگاشت. پندار علمی ـ تخیلی و سینمایی، از عصر یک روز در لبنان همانا عین واقعیت جهان شد. انفجارهای دو روزه در لبنان مفهوم پیکار، و هم مفهوم زندگی را دیگر کرد. آینده­‌ای که آگاهانی امریکایی همانند آلوین تافلر چند دهه پیش در نوشتارهای خویش سخن از آن آورده بودند: زندگانی در عصر الکترونیک، نبردهای الکترونیک، هوش مصنوعی، و ...، همگی یکباره واقعیت جهان ما شد. فردا و آینده و تاریخ پیکره‌ای دیگر گرفت که هنوز سربه‌سر دیده نمی‌شود.   ۲. آن کس که واقعیت جهان را نپذیرد، اگر در دنیا بماند هم جایگاهی پشت سر واقعیت جهان و دور از آن خواهد داشت. سخنان تازه رهبر حزب­‌الله گواهی شد بر این که شاید او و پیروانش هم آهنگ آن دارند که دنیا را از منظری دیگر بیازمایند. این دیگرگشتی است نیکو که جایگاهی رو به واقعیت را مشخص می‌کند و بسا که آثارش زین پس بیشتر نمایان گردد.   ۳. نبردهای الکترونیک، پیکره ارتش سنتی را از دُور بیرون می­‌اندازد. دانش نوین بیش از پیش نشان خود را بر زندگانی بشر می­‌زند. در چنین روزگاری زندان کردن آدمیان در جزیره­‌های آیینی که تا واقعیت جهان دورترین فاصله را دارد زندگی زندانیان، و اداره جزیره­‌ها را بر زندانبانان دشوارتر می­‌کند. باشندگان آن جزیره­‌ها اگر باورمند بمانند رسته‌های جدید طالبان و داعش از دل آنان بیرون خواهد آمد. اگر باورمند نمانند هر روز به شمار بیشتر با هر ابزار و به هر روشی از آنجا خواهند گریخت. چیزی که می­‌ماند ویرانه­‌هایی است از سنت­‌ها و آیین­‌هایی که هزاران سال راهنمای آدمی بود. اما با یکدندگی اندک کسانی ویران شد. شاید دسته­‌ای از باشندگان دنیای واقعی فردا که ناگاه در اقیانوس دانش ساکن شده­‌اند، سنت­‌ها و تاریخ را بیش از پیش ریشخند کنند. https://t.me/dejnepesht4000

. مسیر فروافتادن یک امپراتوری    ۲۹ شهریور ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی و پارس‌هاکه خيال تصرف شاهنشاهی پارت‌ها را در سر می‌پروردند، نیروی آنان را در چندين نبرد آزمودند. و واقع شـد که بار سنگين پیکارها به تدریج پارت‌ها را بفرسود. و پارس‌ها با مادها، بر آن حال واقف شدند و با [دو فرمانروای محلی] پيمان بستند، و در فصل بهار حملۀ سختی به پارت‌ها كردند. و پارت‌ها در محاصره افتادند و بشکستند، و شاهنشاهـی آنان تا ابد برافتاد. ابتدا [چند شهر] سقوط كرد و سالی برنيامد كه همۀ سرزمين‌ها را هم از دست دادند. و کار پارت‌ها، هرچه کردند، عبث بود. روز آنها به سر رسيده بود و زمانه با آنان سر ناسازگاری داشت. پارس‌ها همۀ سرزمين‌ها و حتی پایتخت آنان [تیسپون] را تصرف كردند. اما باز هم پسر كوچك اردوان [پنجم]، اَرشَك نام، از پارس‌ها هر که را توانست، درعین بی‌رحمی، در تيسفون از دم تيغ گذراند. اما پارس‌ها در همان‌جا درایستادند و پای فشردند تا سرانجام تيسفون را پايتخت امپراتوری خود ساختند. و آن روز كه پادشاهی پارت‌ها به سر رسيد، پسران ارشك قدرتمند بودند، و بيست و هفتمين روز ماه نيسان بود، و روز چهارشنبه‌ای از سال ۵۳۵، از حکومت يونانی‌ها. - برگرفته از «تذکره اربیل». بخش ۸. ص ۷۲ تا ۷۴.   ملاحظات: ۱. پیش از برافتادن پارت­‌ها نیروی بزرگی در بیرون شاهنشاهی، پیکر بسته. پارت­‌ها از آن آگاه نبودند، یا چشم بر آن بسته بودند؟ آن نیروی بزرگ، نبردهای پراکنده می­‌کند تا بنیه حکومت را ارزیابد و همزمان، آنان را بفرساید. پس با قوم بزرگ ماد و یکی دو فرمانروای کناره­‌های امپراتوری دست می­‌دهد. جنگی بزرگ برپا می­‌کنند و شاهنشاهی پارت­‌ها را فرو می­‌آورند. در آغاز چندین شهر و سپس همه سرزمین­‌های فرمانروایی پارت به دست ساسانیان می­‌آید. در انجام نبردها تیسپون هم از دست پارت­‌ها بیرون می­‌رود.   ۲. چنان که این کتاب نوشته، روز پارت­‌ها به سر رسیده بود و زمانه با آنان سر ناسازگاری داشت. این نکته ماورایی این بررسی تاریخی باستانی است.   ۳. از این جا، چنان که در زمان­‌های دیگر هم دیده شده، یکی از فرزندان آخرین شاهنشاه کوتاه نمی­‌آید. کاری که پس از برافتادن ساسانیان هم پسر یزدگرد سوم کرد. اما گزارش می­‌گوید که با این همه، بازپسین زوری که یکی از پارت­‌ها زد هم بهری نداد و ساسانیان در تیسپون ماندند و نبرد کردند تا نشستگاه شاهی را هم از آن خویش کردند.   ۴. در انجام سخن آمده که فرزندان ارشک در روز سقوط هم قدرتمند بودند. شاید تا آن عنصر ماورایی در نگاه به جهان را نیرومندتر گرداند.   بهره: یکی عنصر ماورایی که پیوندی با راست جهان ندارد در این گزارش آمده است. شاید گزارشگر دیانت­‌پیشه را باید تا چنین به دگرگشت روزگار بنگرد! جز آن پاره ماورایی، در این گزارش، پله پله برافتادن شاهنشاهی پارت­‌ها بازگفته شده. این گزارش، یکی از الگوهای شناختن تاریخ است. امپراتوری­‌ها از چه راه­‌هایی دیگر به فرجام می‌رسند؟ https://t.me/dejnepesht4000

. "تذکره اربیل" چاپ دوم منتشر شد     ۲۸ شهریور ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی از دیباچه مترجم بر چاپ دوم چاپ نخست این ترجمه که سال ۱۳۹۰ انتشار یافت با استقبالی در میان اهل فرهنگ و اهل تاریخ روبه­‌رو شد. استاد سیروس علی­‌نژاد در مقاله­‌ای در نشریه بخارا، از ترجمه و مترجم به مهر یاد کردند. برخی از استادان تاریخ باستان در کلاس­‌های خود این کتاب را به دانشجویان معرفی کردند.   متن کتاب برای چاپ دوم بازنگریسته شده تا مگر ترجمه­‌ای راست­‌تر و کم­‌عیب­‌تر از کار درآورد. مترجم، چند سال پیش، در دیداری با دکتر تورج دریایی با نسخه انگلیسی این کتاب آشنا شد و پس بدین ترجمه دست زد. این نکته باید در چاپ نخست و با سپاس از ایشان آورده می­‌شد. اما در گیرودار تهیه کتاب، سهوا، از قلم افتاد.   تذکره اربیل، زندگی­نامه­‌هایی است از بیست کشیش و مطران بزرگ مسیحی، که به نیمه دوم شاهنشاهی اشکانیان و نیمه نخست شاهنشاهی ساسانی می­‌بودند. در این کتاب به آگاهی­‌های ارزنده از روابط شاهنشاهان ایران و امپراتوران روم می­‌رسیم. هم کتابی است که در تاریخ ادیان ایران جایی والا می‌گیرد. چیزی که در این کتاب ثبت شده و بی­‌همتاست گزارشی است از نبردی که میان اردوان پنجم و اردشیر پاپکان درگرفته و تومار اشکانیان را درنبشته است. تاریخ آن نبرد، به روز و ماه و سال در این کتاب آمده است.   تذکره اربیل یا وقایعنامه آربلا کتابی است که از دو و نیم هزاره گذشته تا به ما رسیده است. این مترجم، سربلند است که با دستمایه ناچیزش در زبان پارسی، کتابی بدین گرانسنگی را به جهان پهناور زبان پارسی ارمغان کرده است. چاپ و انتشار این گردانیده در مرکز دایره­‌المعارف بزرگ اسلامی انجام یافته. با طرح جلد و حروفچینی نو. درودهای شیرین بر این مرکز و گردانندگانش باد. https://t.me/dejnepesht4000

. "تذکره اربیل" چاپ دوم منتشر شد. https://t.me/dejnepesht4000

. اندیشناکِ تخت‌جمشیدیم ۲۷ شهریور ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی خبری در رسانه‌ها پیچیده که تخت جمشید از رشد گلسنگ‌ها آسیب زیاد دیده است. برخی نوشته‌اند خبرگزاری فرانسه این خبر را داده. تخت جمشید یادمانی است از آن همه مردم دنیا که هنر و مهرازی ایرانی آن را به دنیا ارمغان داده. دریغ است که ویران شود. اندیشناکیم که ویران شود. نگاه می‌کنیم تا وزیر میراث و دست در کاران خود پایگاه تخت جمشید بگویند چه شده، و چه می‌خواهند بکنند. https://t.me/dejnepesht4000 .

. برات ملایی    ۲۶ شهریور ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی بریده گزارشی بلند هشتم شهریور ۱۳۰۶ در بیرجند زاده شد. چندی دکان حلب­‌کاری و لحیم کاری باز کرد. ابزارهایی می­‌ساخت که شگفتی برمی­‌انگیخت. گمان می­‌کردند آن را مثلا از هندوستان آورده­‌اند. سپس به بلیت­‌فروشی برای اتوبوس‌ها مشغول شد.   متفقین که به خاک ایران ریختند نان گران و کمیاب شد. برخی نانواها نان را برای قوای متفقین کنار می­‌گذاشتند. برات ملایی یک بارخودش را از خول دکانی نانوایی پایین انداخته بود، در را از داخل باز کرده و نان­‌ها را میان مردم بخش کرده بود.     زمان غائله مصدق که شد به طرفداران امیر پیوسته بود. با بدخواهان امیر تعارف نداشت. غوغاییان از او حساب می­‌بردند.     محمدرضا خان رخشانی، شهردار، به او کارهایی سپرد و چون دریافت که در اجرای وظایفش با احدی تعارف ندارد نگه­بانی از درخت­‌ها و چمن­‌ها را به او سپرد.   هر بامداد شماری از ساکنان آبادی­‌های کوه باغران با بار سبزی بر پشت خر، می­‌آمدند تا بارها را در شهر بفروشند. خرهای آنان چمن‌ها و کاکل درخت­‌های نوکاشته را می­‌خوردند. ملایی دستوری از شهردار گرفت که همه باید به مال­‌های خود پوزبند بزنند. این دستور بر سبزی­‌فروشان باغران گران آمد.   شهرداری، موتورسیکلتی چوپا به او داد تا به سرکشی ساخت­‌وسازها برود. گاه که درمی­‌یافت شخص از روی نیاز و استیصال خلاف کرده تا سرپناهی برای خود فراهم آورد چشم می­‌بست.   هر بار که امیر به بیرجند می­‌آمدند در اکبریه در رکاب امیر بود. از آن جا هم عده­‌ای با او کینه بستند. بدخواهانش پیوسته در فزونی بودند. جوی بر ضد او درست شده بود. کسی نمی­‌یارست سخنی از نیکی برات ملایی بیاورد.   از اهالی خیرآباد بود. انباردار دسته ابوالفضلی هم بود. به سابقه­‌ای که داشت، برای حلب­‌های نفت مصلی درپوش درست می­‌کرد و هر یک را دو قران به سود دسته می­‌فروخت. یک بار یکی از خویشاوندانش یکی از حلب­‌ها را از او خواسته بود. ملایی حساب خویشاوندی را کنار گذاشته و گفته بود: این­‌ها مال حضرت عباس است. دو قران به صندوق مصلی بیندازید و یک تین بردارید. نشد که لقمه غذایی حتی از نذری­‌های مصلی به خانه ببرد. پس از هر مراسم، دوستانش را فرامی­‌خواند تا بی‌درنگ قالی­‌ها را به انبار مصلی ببرند. کسانی ایراد می­‌گرفتند که اینهمه عجله چرا؟ می­‌توپید: بله، فردا که آفتاب برآید و قالی­‌ها آفتاب بخورد و خراب شود، من باید جواب حضرت عباس را بدهم.   زمستان ۱۳۵۶ زمان آخرین سفر امیر اسدالله علم به بیرجند بود. شبی حال امیر بسیار بد شد. فرماندار وقت، زنده­‌یاد بیژن افراسیابی، از تهران درخواست طیاره کرد. اما فرودگاه بیرجند امکان نشست و پرواز شبانه نداشت. در آن نیمه شب با تدبیر پدر من نگارنده، قرار شد که فرمانده پادگان سربازانی به فرودگاه بفرستد. دسته­‌های شهر هم هر چه چراغ توری دارند به فرودگاه بفرستند. سربازان چراغ به دست، دو طرف باند بایستند. هواپیما بر زمین نشست و امیر را برد. در آن شب زمستانه، مردی که شتابان در شهر گشت و از هر دسته چراغ توری­‌ها را گرفت و به فرودگاه رساند، برات ملایی بود.     سال ۱۳۵۷ که ورق زمانه برگشت زندگانی او هم برگشت. با تفنگ به خانه­‌اش ریختند. به دادگاهش کشاندند. دلیر درایستاد که بر همان مرام هست که بوده. گفت در میان شما کسانی می­‌بینم که نشان شیروخورشید بر سینه خود خالکوبی کرده­‌اند. یک عمر با ما رفیق دل بوده­‌اند. اما آن نارفیقان، تا نسیم از سویی دیگر وزیده بود پوست انداخته و به انقلابیون پیوسته بودند.     ملایی از شهرداری بازنشسته شد. از مصلی هم راندندش. در خانه نشست. نوارهای روضه را گوش می­‌کرد و می­‌گریست.     از خانه که بیرون می­‌رفت بی­‌انگیزه، یکه و تنها می­‌گشت. می­‌دید که آنچه را با جان و دل نگهبانی کرده بود اکنون رها مانده و کسی به آن بهایی و ارجی نمی­‌گذارد. او چمن­‌های شهر را می­‌شناخت. برگ برگ درخت­‌ها را می­‌شناخت. می­‌دانست که هر درخت چند ساله است و هر شاخه درختی کی رُسته. اما میانه او با چمن­‌ها و درخت­‌ها دیگر آن میانه پیشین نبود. گویی دو دلداده قدیم از هم بریده­‌اند.   برات ملایی روز ۱۲ شهریور سال ۱۳۷۷ چشم از دنیایی بست که برای آبادان کردن و سرسبزداشتن آن عمری به جان کوشیده بود. روزنامه «آوای بیرجند» یادبودی انتشار داد و او را «مرد سبز بیرجند» خواند.   تا فضاهای سبز شهر بیرجند بر جا باشد، یاد و نام برات ملایی زنده خواهد ماند.    https://t.me/dejnepesht4000

. ۲۵ شهریور ۱۴۰۳ بخشی از جاده هراز پس از نخستین بارندگی شهریورماهی امسال. عکس: صدرا رفیع. https://t.me/dejnepesht4000 .

. معرفی کتاب تاریخ سبئوس ۲۴ شهریور ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی سبئوس مورخ ارمنی برهه پسین عهد باستان است و این نام به سده­‌های دو تا هشت میلادی گفته شده. برهه پسین عهد باستان روزگاری بود که دینی نو از سرزمین­‌های جنوب باختری امپراتوری پارس پیدا شد و در زمانی کوتاه سرنوشت دو امپراتوری پارس و روم را دیگرگونه کرد و مناسبات و موازنه­‌های معمول دنیا را بر هم ریخت. زان پس تا حدود سه سده کتاب و سندی از رخدادها به دست نیامده و دنیای ما در تاریکی‌هایی فرو می­‌رود، شک‌انگیز! درست در همان تاریکی­‌های سیصد ساله است که تاریخ سبئوس نوشته شده است. تاریخ سبئوس به زبان ارمنی نوشته شده. از زندگانی سبئوس آگاهی زیاد در دست نیست. اما کتابش خبرهای دست اول از رخدادهای آن روزگاران دارد. از بیرون آمدن فرزندان اسماعیل از شبه جزیره عربستان و پراکندن آنان در سرزمین­‌های دیگر. فرزندان اسماعیل، در آن روزگار به تازیانی گفته می‌شد که برای دین‌گستری از شبه جزیره عربستان بیرون ریختند. سبئوس از پیداشدن پیامبر مسلمانان و هم از نبرد میان بازماندگان او بر سر جانشینی، گزارش داده است. تاریخ سبئوس به سال ۴۰ هجری و روزگار معاویه انجام یافته و آن زمانی است که به نوشته او پادشاه تازیان ـ معاویه ـ داماد پیامبر را در نبردها شکست داده و خود در دمشق فرمانروایی می­‌کند. این کتاب جایی روبه‌روی پژوهش‌های تازه در رخدادهای برهه پسین عهد باستان می‌ایستد! در تاریکی­‌های تاریخی ما چنین  کتابی دارای ارج بی­‌اندازه است که سال چهلم نوشته شده و از گزندها و کتاب‌سوزی­‌های خاص تاریخ ما رهیده و به ما رسیده است! سبئوس خبر داده که سپاهیانی از ارمنی­‌ها هم دوشادوش ایرانیان در برابر تازیان ایستادند. هم از کشاکش میان بزرگان ارمنیان و پیوندهای آنان با اشراف پارسی خبرهایی داده که با سرنوشت ارمنستان بزرگ در برابر رزمندگان سرزنده تازیان پیوند دارد. تاریخ سبئوس از درون نگاه سریانی و ترسایی به تاریخ نوشته شده و در رشته تاریخنگاری جایگاهی بلند می­‌گیرد که با انبوه تاریخ­‌های اسلامیان فاصله دارد. تاریخ سبئوس در ۵۲ فصل نوشته شده و مطالب آن از نقل رخدادهای سیاسی و نظامی ایران از پادشاهی پیروز ساسانی تا پس از فروافتادن ساسانیان را در بر دارد. هم خبرهایی از مناسبات نیک و بد امیراتوری­‌های ایران و روم داده است.   تاریخ سبئوس نخستین بار سال ۱۸۵۱ م. برابر ۱۲۲۹ خورشیدی به زبان ارمنی قدیم یا گرابار در قسطنطنیه چاپ شد. تاکنون به زبان‌های انگلیسی، روسی و فرانسه ترجمه و چاپ شده است. این کتاب را من به فارسی گردانده‌ام و انتشارات ققنوس از سال ۱۳۹۶ تاکنون دو بار آن را با چاپ و صحافی پاکیزه به چاپ رسانده است. (خواهندگان کتاب به خط تلفن 09303862237 پیامک بدهند.) https://t.me/dejnepesht4000

. تاریخ سبئوس ترجمه محمود فاضلی بیرجندی .

. به یاد دکتر محمد بهفروز ۲۳ شهریور ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی  شنبه ۲۴ شهریور در بیرجند مجلسی به یادبود مردی دانشمند برپاست. مردی که بیرجندی بود. اما ایرانی بود و دانشی بود و دانش را برای بزرگی و سربلندی ایران داشت. دکتر محمد بهفروز سال ۱۳۱۴ در آبادی کوچک رجنوک زاده شده بود. دانش­‌آموزی سرآمد بود که در درخش درس خواند. حکایت‌ها داشت از سختی درس‌خواندن در زمستان‌ها و پیاده رفتن به دبستانی در آبادیی دیگر. برای درس به بیرجند آمده و در خیرآباد نشیمن کرده بود. محله‌ای که نشیم مردم آبادی‌های خاور شهر است. مراتب علمی را بی وقفه پیمود. برای درس دانشگاهی به امریکا اعزام شد. در دانشگاه ایندیانا درس خواند و به رسم همه ایران­دوستان آن روزگار چون درس را به انجام آورد به میهن بازگشت. در دانشگاه شیراز استاد شد. به آن روزگار هر کسی را به دانشگاه راه نبود و دانشگاه کانون دانش بود و بس! از زمانی که باز میهن را به ناچار ترک کرد به امریکا شد. دلی داشت در گرو ایران. تا بود در اندیشه خدمت به ایران بود. در بازپسین سفرش به ایران او را دیدم. دیدم که پس از آن که بیشینه زندگانی را در بیرون ایران گذرانده همچنان یکی ایرانی ناب مانده. ایرانیی که یاد و بوی زادگاهش را با خود داشت. از درخش و از رجنوک خاطره‌ها داشت. دستی گشاده­‌ به نیکوکاری و دهش و بخشش داشت. از آن بخشندگی او یاد می­‌کنند. اما نمی­‌گویند چرا در ایران نبود تا از دنیای پهناور دانش او هم بهره­‌ها به ایران و ایرانی می­‌رساند! به زاد پیر بود. همچنان که به دانش پیر بود و آزموده. گمان نداشتم که به همین زودی­‌ها بخواهم به یادبودش چیزی بنویسم. اما چون زمان دررسد نتوان با آن برآمد. دکتر محمد بهفروز سالی است تا ما را و ایران را ترک کرده و رفته است. کاشکی در بیرجند بودم و  در مجلس یادبودش در مسجد خیرآباد می­‌گریستم. گریه بر این که چنین مردان مرد، از گستره زمین می­‌روند و روزگار چنان گشته که کس بر جایشان بار نیاید. نامش بلند باد. به بلندای دانش­‌ها که داشت. به بلندای مهرش به ایران. https://t.me/dejnepesht4000