Андрэй Хадановіч

17 верасьня - дзень народзінаў Максіма Танка, аднаго з найлепшых лірыкаў за ўсю гісторыю беларускай літаратуры. Безумоўна, геніяльнага майстра вэрлібра, але далёка ня толькі вэрлібра. Ёсьць сярод паэтаў нашмат віртуозьнейшыя за яго рыфмачы і гладкапісцы. На іх фоне традыцыйны верш Танка як бы кульгае. Але і гэты клышаногі верш нашмат глыбейшы, танчэйшы, мудрэйшы, чалавечнейшы за ўсе опусы віртуозаў. * * * Ня толькі ўзяў таму я гэту мову, Што на ёй рэкі, пушчы гаманілі, Шумелі ў полі каласы і травы, Пераклікаліся па гнёздах птушкі, Што зь ёю лёгка было стаць чым хочаш – Пявучай скрыпкай, жаўруком, паэтам. Я гэту мову ўзяў сабе таму што Зашмат у ёй было гаротных песень, І мне хацелася прынесьці болей Ёй чалавечай радасьці і сонца. Таму цяжэй мне, як другім, калісьці На гэтай мове стаць было паэтам. 1962

Госьцем Майстэрні быў паэт і перакладчык Ігар Кулікоў. Паразмаўлялі пра "Махабхарату", пра стараангельскую паэму "Сэр Гавэйн і Зялёны рыцар" і, вядома ж, пра "Валадара пярсьцёнкаў". Разам разьбіралі пераклады ангельскай прозы, што зрабілі ўдзельніцы і ўдзельнікі: ад "Бабілёнскай вежы" Тэда Чанга да "Мядзьведзіка Падынгтана" Майкла Бонда. Спасылка на відэа ў камэнтары.

Дзень памяці. 60 гадоў таму памёр Язэп Пушча ПЯСНЯР ЗА КРАТАМІ СЯДЗЕЎ Пясняр за кратамі сядзеў У змрочнай, зябкай адзіночцы. Праз краты ўдаль ён не глядзеў, Дзе колісь з ім спявалі хлопцы. І дзень, і ноч без зор і сонца, І гэтак штодзень і бясконца. Дзесяты месяц ўжо ішоў, Як мардаваўся у цямніцы: Цярпеў і сэрцам, і душой, Крапіўся і не падаў ніцам. Не знаў спагады і патолі — Дзесяты месяц у няволі. Не веяў вецер з родных ніў, Пужала ноч людзей астрогам... Нікога ён не ачарніў, Хто з ім ішоў адной дарогай, Хто сілы аддаваў Айчыне І падпіраў яе плячыма. Марудна поўз, як слізень, час, Кусаў і сэрца біў на раны... Пытаўся, думаў ён не раз — За што так цяжка пакараны? За што ў цямніцы марна гіне, Як слова у забытым гімне? (Цалкам - у камэнтары)

Дарагія Альгерд, Вальжына, Валянціна, Ганна, Марыя, Наста! Сардэчна віншую зь фіналам Прэміі Натальлі Арсеньневай - вас і ўсіх чытачоў беларускай паэзіі! Дзякуй, што пішаце!

для маёй бабулі. Дзяўчына дваццатых просіць мяне: падпішыце кніжку для маёй настаўніцы беларускай мовы. І яшчэ другую – адвязу другому настаўніку. А вось гэтую, дзіцячую, для дочкі, сына, мужа і для мяне. Ален Дэлон дажыў да сваіх прабабуль і цяпер несьмяротны. Беларуская мова выхавала сваіх настаўнікаў, чытае дзіцячыя кніжкі і расьце. Каштанаўты Чароды каштанаў зьбіраюцца ў вырай, але ўсе такія сьпелыя, што рэдкія далятаюць да неба. Рэшта прызямляецца – на траве, на грунце, на штучным пакрыцьці. Нехта ў калючым вялікім шаломе. Шалом табе, лётчык-каштанаўт! Іншы, адкрыўшы забрала, сустрэне блізкую восень вялікім ілбом бліскучага лятучага інтэлектуала. Які будзе ляжаць пад каштанам і казаць, што жнівень трэба выцэджваць зь сябе па кроплі, як марожанае за 28 капеек. Сьціраючы ўсё выпадковае, помнячы ўсё найважнейшае. Тады лета ловіць сябе за хвост і робіцца бабіным, дзедавым і трохі дзядзькавым. У паветры аж лётае вайфай дзіцячых згадак і пыл раённай бібліятэкі, і ты разам зь імі на павуцінцы ўверсе, з рыльцам у верасовым мёдзе, лавец васількоў у жыце, шпаркі, лёгкі, махнаты наведнік Краіны Вос. Дзе ўсё закончыцца добра, героі вернуцца дамоў, а кніжка на паліцу. Кай дачакаўся Герду, і марозіва растае ды цячэ па твары, а апошняя кропля падае аўтару за каўнер, дзе будзе жыць, як за пазухай, а потым вернецца з выраю, вырасьце і ператворыцца ў каштан. Канец лета Яшчэ не стары дзед едзе паўз роў на ровары. Кепка на лобе, кошык зь яблыкамі на раме і другі, з ужо восеньскім лісьцем. Паварочвае дадому, бачыць мяне. Ну, і дзе ты? Нешта даўно не было. Я за Балтыйскім морам, за старажытным мурам, за дзедам-швэдам, – кажу і самому сорамна. Які ты стаў худзенькі, – кажа бабуля. Ня кормяць на гэтым сьвеце? – жартуе дзед. Дзед, а навошта асеньняе лісьце? – зьмяняю тэму. Жаўцее, бо хутка восень. Ніколі ня бачыў цябе ўвосень, толькі ўлетку на вакацыях. Чаму ня пішаш? – пытае мяне. – Бабуля сумуе. Вось пішу, – пішу яму, – бо і я таксама. Будзе сумна, працуй паболей, а да нас яшчэ пасьпееш, – кажа дзед, коціць ровар з гары і зьнікае ў восені. Яблыкі добра ўпіталі летняе сонца, а лісты быццам загарэлі за жнівень і цяпер жоўта-чырвоныя. Лупіцца шурпаты нос, асьцярожна здымаю зь яго водар грыбоў і яблык. Шолах начнога саду з вушэй, каліўца сена з шыі, драпіны з каленак. Аблазіць абгарэлая за лета дзіравая памяць.

дробнай драбніцай што п’яна пяе кветкай валошкі ў яе каласы покуль ня скосіць мяне і яе пані сахі і касы Ружы і мальвы Калі добрых вестак – ні гуку, і з надзеяй неяк ня дужа, – паглядзіце, празь дзіркі ў бруку цягнуць шыі мальва і ружа. Прарастае квет між каменьнем, зь перашкодаў сьмяецца, вольны, зазірае ў шэрыя вокны белым полымем, жоўтым праменьнем. Раньнім ранкам пытае ружа: “Ты чаго засмуціўся, дружа?” Позьнім вечарам шэпча мальва: “Не сумуй, усё будзе нармальна!” Кантрабанда надзеі будзе, бо патрэбная ўсім часамі. Ружы вырасьцяць добрыя людзі. Мальвы добра вырастуць самі. Каб настрой да радасьці рушыў, – і ўсьміхаецеся амаль вы, і зьяўляюцца рыфмы да ружаў, і цытаты растуць, як мальвы. *** Мора, а вось і я. Мора, а вось і ты. Зьзяе хваля твая да канца віднаты. Быццам увышыню цягнецца на сьвятло. Быццам упершыню ў сьвеце сонца ўзышло. Быццам кусае хвост велічная зьмяя. Быццам яднае мост вечныя “ты” і “я”. Быццам кажу: вазьмі сум, нянавісьць і боль. І маімі вачмі плача марская соль. Быццам шэпча прыбой усім, але чутна – мне: выжывем мы з табой, страх і роспач міне. Супакойся, дзіцё, не хвалюйся дарма, усё, што існуе, – быцьцё, а нябыту няма. Плёнам зробіцца тлен, сьветам бязь сьмешных меж. Там шаманяць Вэрлен, Гектар і Гільгамэш. Там, дзе няма цемнаты, там, дзе сьвятла ўтрая. Там, дзе вымаўлю “ты”, рэха адкажа “я”. Сходы Дзеці бягуць па сходах уверх, з радасным крыкам і сьмехам, праз тры прыступкі. “І адкуль толькі сілы”, – бурчыць наўздагон ім настаўнік, адстаючы. Задыхаецца, гучна сапе, спадзяецца дагнаць. А дзіцячыя галасы ўсё вышэй – вышэй за вітраж суседняга храма, вышэй за крыж і званіцу, вышэй за песьню званоў. Недзе ў тумане самы высокі голас кажа: “Давай засьпяваем вось гэта! Ты ведаеш словы? Я не”. Усё да канца ведае толькі настаўнік, якому даўно не да песень, – крывіцца, змахвае пот і сьлёзы з вачэй, пачынае, хрыпе, захлынаецца словамі, давіцца сьпевам, на зьдзіў самому сабе паскараецца, падбадзёрвае жартамі перадапошніх, ловіць кожнага, хто спатыкаецца перад ім – і зьнікае ў аблоках разам з усімі, сьмяротна нястомны, самы бяскрылы ў небе, самы шчасьлівы на зямлі. ЛЮБОЎНАЯ ПЕСЬНЯ Сонца ўстала над балотам, адышла зіма, а цябе як не было там, гэтак і няма. Тоне сэрца напрадвесьні ў багне хараства, ад маёй любоўнай песьні аж гудзе дрыгва. Я на лапцы маю боцік, на другой – другі, што ж царыцы ўсіх жабоцек я не дарагі? Маю славу і заробак, розум і душу… Крыўда душыць жабай, то бок сам сябе душу. Хай парыскі жабажэрца лапу адгрызе, бо мацней баліць мне сэрца безь цябе ў тузе. Я стрываю ўсё, а значыць не пабачыш сьлёз: мужныя жабцы ня квачуць на балотны лёс. Як бы квакалі з табой мы зранку і ўначы! У зялёныя абдоймы да мяне скачы! Да радзіны жабянячай жаніхом вязі, бо заб’ю сябе іначай і памру ў гразі! Зь імі ў Грацы… Зь імі ў Грацы і зь імі ў Бэрліне, зь імі ў Кракаве, Гданьску і Гдыні, зь імі ў Вільні і зь імі ў Варшаве, і ў сваёй – забранай – дзяржаве, зь імі ў Лондане і ў Мадрыдзе, зь імі ў Крэве, Любчы і Лідзе, зь імі ў Кіеве і ў Батумі, зь імі ў Сумах і ў сумным зуме, зь імі ў Койданаве (і Дзяржынску), мазавецкім і менскім Мінску, зь імі ў Брэмэне, зь імі ў Брагіне, на мяжы ў дабітым фальксвагене, па дарозе з Броннай у Брно, – непадзельныя ўсё адно. Зь імі ў Грацы – так, з эміграцыі, са штодзённай і шэрай працы, зь імі ў Слоніме і ў Барсэлоне, БДУ, БАТУ і Сарбоне, зь імі ў Вене, зь імі ў Вэнэцыі, зь імі ў Вісьбі, на высьпе ў Швэцыі, у Гародні і ў Гарадзеі – аж да Мысу Добрай Надзеі, зь імі ў Лодзі – аж да Кармы – да сябе вяртаемся мы. Трэцяе пакаленьне Дзяўчына васьмідзясятых просіць Алена Дэлона: падпішыце фота для маёй мамы. Дзяўчына нулявых просіць мяне: падпішыце кніжку для маёй настаўніцы беларускай мовы. Дзяўчына нулявых просіць Алена Дэлона: падпішыце фота

і так адчайна мроіцца на вайне в дорозі по пояс у джинсах бредеш проти руху мерщій думки твої ще не лякані як іноходці в прерії і протяги-товариші як гості на святі душі аранжуванням новим гудуть у плеєрі хмари вгорі неспинні мовби авто між п’ятим і тридцять п’ятим прокрученим титром не спиниш нікого й тебе не спинить ніхто і перший зустрічний виявиться лише вітром будуєш повітряні замки і перший блін виходить чимось середнім між бібліотекою й вежею на цьому світі стільки книг і цеглин а ти з усіх академій не закінчив і ведмежої й забрівши в стовпи придорожні блудиш між них обох й так тихо в думках – чути як робиться муха слоном і ти так довго в дорозі що Бог здається сузір’ям Великого Віні-Пуха * ти знаєш про те хто такі боб ділан і ділан томас я знаю натомість про те що я твій вірний фанат буваю ручним як гальмо на якому стоїть автобус а ти зі мною – найбільш ручною з усіх на світі гранат що я з тобою нирець що ловить перлини в бризках коли ти знімаєш номер і трусики хоч я далеко не бог блискавка сукні твоєї ніби куляста блискавка б’є електричним струмом боляче нас обох що ми збираємось пазлом буваємо плазмою плазом що я кладусь а ти сидиш на мені немов наркоман і чуючи як ти кажеш: чекай давай кінчимо разом хто скаже що ми дочитуємо єдиний на двох роман * * * Темрява, вітер і сніг. Січень загнав у кут. Хто захотів – перебіг. Хто не схотів – тут. Не обирали вітчизн. Просто – місце і час, Дивитись в безодню вчись, А безодня - в нас. Де листя паперу сумне - і викреслені томи, де завірюха мине під фонограму зими. Скрапує страх із завій, вікна охоплює тінь, сміливому каже: “стій”, впертому каже: “кинь”. Селиться в снах кошмар, топить світло вночі, марності власних примар не розуміючи. Як поясниш отим, із отруйним хвостом: той, хто будує дим, дім не збудує й гуртом. Як не катуй дитя, в страшних казках живучи, наша казка життя скінчиться відомо чим. Дихай на пальці зими, Сонце вдихай у затяг. Понад муром тюрми завтра вивісять стяг. Переклав Сергій Жадан *** зьлева крык: “ад ракі да мора” справа крык: “ад мора да мора” толькі вучань у тэме плавае а гісторык маўчыць, бо ўчора ваенрук прыходзіў з аблаваю па-над школай ноч аграмадная ад ракі да чорнага мора па-над школай цімур з камандаю крэсьліць зоры знакамі зорра не хапае школьных лінеек на занятках палітінквізіцыі толькі фізіку здалі неяк восем хіміі далі фізіцы піша вершы пра мір і даносы васьмікласьніца, васьмікласьніца у тэхнічкі чэрап бязносы завуч кажа ўсё хутка лясьнецца на судзе запытаюць хлопцы ты зь якой сусьветнай, сынок у тэхнічкі палец на кнопцы ці даваць апошні званок *** калі астываюць сонцы і слова ня верыць слову анёлы-паўабаронцы ратуюць сваю палову на іншай пакуюць рэчы жабруе з торбай трывога і сінія пальцы цямрэчы на горле ўсяго жывога і дыхаць боль не дае і ў плечы ўціскаеш голаў бо пчолы вульлі свае бароняць ад нашых пчолаў замкнёныя на ключы ўсе брамы пекла і раю і гаснуць зоры ўначы бо гэты сьвет памірае …трывай бо расьце сьвятло на цёмнай палове поля дзе зараз канае зло балюча і так паволі шмат горычы ў тых вульлях ды логіка стопудовая бо кожны, хто доўжыць шлях зямлю як дом адбудоўвае як птушкі зьвяры і рыбы іх норы віры і гнёзды усе набыткі і хібы што ў торбе па сьвеце нёс ты і кожны зямны падворак прымае цябе, як родны і ўсе мы ляцім да зорак бо гэты сьвет несьмяротны *** вецер на дрэвах чытае лісты ліпень стаіўся ў сваім харастве памяць будуе муры і масты згадвае значыць жыве лінія лета на правай руцэ сьцішаны сьпеў перасьпелай травы ніцыя вербы лавілі ў рацэ нас у свае рукавы восень складанаразлучаны сказ лета спазьнілася на рандэву быццам ніхто і ніколі да нас болесна значыць жыву горад які па-мясцоваму ё памяць чытае ад “а” і да “я” месца дзе кожнае лета сваё кожная восень свая лінію восені ў левай тулю і ў пералётнае неба гляджу скуль мне вяртацца на гэту зямлю хоць бы і кропляй дажджу

Сяргій Жадан Доки тебе стереже твоя спрага, Доки тебе тримається віра, Сонце рухається з точністю птаха І час підбирається з обережністю звіра... Вітчизни пізня вокзальна облава, Теплі руки й грудневі дороги... Країна болить, як перебита лапа Щеняти, що виривається з нічної облоги... Виривайся, виривайся з ночі й туману, Вигризай зневіру та безнадію. Я потім лікуватиму твою рану, Наскільки встигну, наскільки зумію. Я потім зрозумію, потім побачу, Коли слідом за тобою вирвусь, Всю цю твою безпритульність псячу, Всю цю твою дитячу вірність... Лишай ні з чим їхню підлу варту, Оминай розставлені вміло пастки. Варто битись і підводитись варто, Якщо потому й доведеться впасти... Зірки мають виснути над тобою, Або розриватись, як ручні гранати. Серце має заливатися кров'ю І переганяти її, переганяти... Кості мають міцно зростатись, Шрами повинні додавати злості, Щось із тобою повинно статись, Щось сталося вже і триває досі... Доки ти всім цим живеш і мариш, Доки вихоплюєш, доки полюєш, Доки ти все це в собі тримаєш, Доки ненавидиш... Доки любиш... Пакуль у табе жыве твая прага, пакуль цябе трымаецца вера, і сонца плыве з дакладнасцю птаха, і час крадзецца з пільнасцю звера. Край ліхаманіць вакзальнай аблавай. Цёплыя рукі і ў снежань дарогі. Радзіма баліць перабітаю лапай шчаняці, што рвецца з начное аблогі. Ірвіся, ірвіся з ночы й туману, выгрызай роспач, шукай надзею. Я пасля буду лекаваць тваю рану, наколькі змагу, наколькі паспею. Я потым усё зразумею і ўбачу, як толькі вырвуся разам з табою, – усю тваю беспрытульнасць сабачую, дзіцячую веру з дарослай журбою. Пакінь ні з чым іх подлую варту, абмінай іх падступныя пасткі. Варта біцца і ўставаць варта, нават калі зноў прыйдзецца ўпасці. Зоркі маюць вісець над табою ці разрывацца пад небасхілам. Сэрца павінна разам крывёю несці жыццё капілярам і жылам. Косткі маюць моцна зрастацца. Шнары павінны дадаць нам злосці. Штосьці з табою павінна стацца. Штосьці ўжо сталася й станецца штосьці. Пакуль ты ўсім гэтым жывеш і марыш. Пакуль ты прагнеш. Пакуль палюеш. Пакуль ты ўсё гэта ў сабе трымаеш. Пакуль ненавідзіш. Пакуль ты любіш. Павло Коробчук коли закінчиться війна я буду малювати картини на обстріляному березі приморського міста а я буду в поліському лісі збирати малину обережно, щоб не було розтяжки, розгортатиму листя я буду виховувати дітей — світлими і цікавими а я буду відновлювати пошкоджені трамвайні лінії а я як і раніше буду баристою готуватиму каву коли поверну автомат і якщо кав'ярня вціліє а я лишуся у благодійництві а я продовжу в логістиці а я і далі повертатиму людей у нормальні психічні стани а я буду молитися в мені молитва за кожного поміститься всі ми бачимо себе після війни всі ми — одностайні а я буду дивитися на мою улюблену країну з небес а я — з глибини століть а я — з зали слухань Божого суду а я — з купальських багать а я — з прадавніх словес а я колись народжуся виросту і теж — буду а я буду повторювати прізвища та імена дякуючи героям які вижили і які ні про те що буде коли закінчиться війна найвідчайдушніше мріється на війні * * * калі вайна скончыцца я малявацьму карціны на абстраляным беразе ў прыморскім гарадку а я ў палескім лесе буду зьбіраць маліны уважна, каб не было расьцяжак, кранаць лісток па лістку я дзетак буду выхоўваць – сьветлымі і цікаўнымі а я – трамвайныя лініі аднаўляць пацярпелыя а я па-ранейшаму буду барыстам і гатавацьму каву калі аўтамат вярну й застанецца кавярня цэлаю а я і далей – у лагістыцы, а я працягну дабрачыннасьць а я захварэлых буду выцягваць з псыхічнай ямы я ж буду маліцца за ўсіх, покуль ёсьць магчымасьць пасьля вайны кожны будзе іншы – і гэткі самы а я на краіну родную буду глядзець з вышыні а я – з пасяджэньня на божым судзе ў час прысуду а я – з пракаветных заклёнаў і жару ў купальскім агні а я калісь нараджуся вырасту і таксама – буду а я паўтарацьму прозьвішчы ды імёны дзякуючы героям хто выжыў і тым хто не пра тое, што будзе пасьля вайны, так натхнёна

Сябры ў Братыславе (і блізкай Вене), у пятніцу 13га буду ў вас! Пачытаю (нарэшце маю шмат новага), нешта пасьпяваю, прывязу з сабой кніжкі "На беразе Волі" і выбраныя "Вершы". Буду рады ўбачыцца, абняцца і, спадзяюся, разам з вамі нешта засьпяваць! BRATISLAVSKA PLATFORMA MLADÝCH на вуліцы ŠTEFÁNIKOVA 35

Паразмаўлялі на Майстэрні пра знакамітую польскую набэлістку і яе творы па-беларуску. Пра пераклад з блізкай мовы, непазьбежных "фальшывых сяброў перакладчыка" і тое, ці фрэндзіць іх у адказ. )) Можа быць цікава ня толькі перакладчыкам, але ўсім, хто вучыць польскую мову.