Биики халандаар 📆

Хаһыат эрэллээх кыттааччытын ахсаана 47 бырыһыаҥҥа тиийдэ Ону ити ойууга биир дьураанан эргитиллибит 4 хоруй сууммата көрдөрөр. Ол эрээри бу ыйытык билим ыйытыктарыттан уратыта диэн – дьон бары араҥатын хаба сатаабат, онон дьиҥ туругу көрдөрөр диир уустук. Ол оннугар ааҕааччылары толкуйдатарга ананар. Түмүк өссө тугу көрдөрдө? Бибилэтиэкэҕэ сылдьар дьон аҕыйаҕын. Бу хобдох эрээри, кэтэһиллэр көрдөрүү. Өссө биир эрдэттэн биллэр түгэн – хаһыат ыстатыйаларын саайтан, "тэлиэгэттэн" босхо ааҕар киһи элбэҕэ. Бу эмиэ хаһыат ааҕааччылара, хаһыакка отой туһата суох дьон буолбатаҕа биллэр – угуйук (эрэкилээмэ) харчыта эрэдээксийэҕэ киирэригэр биир төһүү күүс. Ол эрээри итинник босхо ааҕар дьоҥҥо санатыа этибит: атыылаһан аахтаххына сахалыы уникальнай суруналыыс хамнастанарыгар, өссө элбэх дириҥ, сэргэх ыстатыйалар тахсалларыгар быһаччы көмө буолаҕын. Оттон суруттаххына, эрэдээксийэ бигэ тирэхтээхтик сайдарыгар, былааннанарыгар көмөлөһөҕүн.

Балаҕан ыйын 20 күнүгэр туох буолбут эбитий? 🔸 Аан дойдуга ирииһи аска туттуу күнэ (ааҥл. World Fried Rice Day). Бу аан дойдуга саамай элбэхтик сиэниллэр үүнээйи буолар. 🔸 Азербайджан — Ниэп  хостооччуларын күнэ 🔸 Беларусь — Таможенник күнэ[1] 🔸 Венесуэла, Перу, Уругвай — Санааны аһаҕастык этии күнэ[2] 🔸 Кыргыстаан — Урбаанньыт күнэ 🔸 Таиланд — Дойду ыччатын күнэ[3] 🔸 Соҕуруу Осетия — Тутулуга суох буолуу күнэ. 🔹 622 — Мухаммед батыһааччыларын илдьэ Меккаттан Мединаҕа көспүт (хиджра диэн ааттыыллар). 🔹 1802 — Ыраахтааҕы Александр I коллегиялар оннугар министиэристибэлэри олохтуур туһунан ыйааҕа тахсыбыт. Бастаан аҕыстар этэ: байыаннай, байҕал, тас дьыала, ис дьыала уонна полиция, юстиция, үп, урбаан уонна норуоту сырдатыы. 🔹 1862 — Санкт-Петербурга  Арассыыйа бастакы консерваторията олохтоммут. 🔹 1946 — Канны куоракка бастакы киинэ бэстибээлэ аһыллыбыт. Дьиҥэр сэрии иннинэ Венецияҕа (ол саҕана фашистар былаастарыгар олорбута) буолбут киинэ бэстибээлин утары "көҥүл аан дойду" бэстибээлин быһыытынан 1939 сыллаахха буоллуохтааҕа, ол эрээри сэрии саҕаланан хаалан тохтообута. Онон бастакы Каннскай бэстибээл сэттэ сыл хойутаан буолбута. 🔹 1959 — бу күн тоҕус хонук инники АХШ байҕал пехотатыттан радикальнай санааларын иһин ууратыллыбыт Ли Харви Освальд (Lee Harvey Oswald) Сэбиэскэй Сойууска кэлбит. Кэлин Киевтэн сылдьар дьахтары ойох ылбыта. Хойутуу бу киһи АХШ  бэрэсидьиэнин Джон Кеннедини  ытан өлөрбүтэ. 🔹 1990 — Соҕуруу Осетия  Грузияттан араҕарын туһунан биллэрбит. 🔹 2002 — Кармадон хапчааныгар Хотугу Осетияҕа таастаах муус сууллан 125 киһи өлбүт. Өлбүт дьон истэригэр киинэ артыыһа уонна режиссера Сергей Бодров уонна киинэ устар бөлөх бааллара. 🔹 Бүгүн ахтыллар дьон: Төрөөбүттэр: ▫️1857 — Сергей Ястремскай — Саха сиригэр көскө кэлэ сылдьан саха тылын грамматикатын үөрэппит киһи. ▫️1857 — Николай Виташевскай — этнограф, суруйааччы, народниктар хамсааһыннарын биллэр-көстөр диэйэтэлэ, политсыылынай. 1882 сыллаахха былааһы утаран Сибииргэ көскө ыытыллыбыт, онно Саха сирин олоҕун-дьаһаҕын чинчийбит. ▫️1919 — Феодосий Донской — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, суруналыыс, социолог-чинчийээччи. Кини бииргэ сэриилэспит табаарыһын, Чувашияттан сылдьар Коннов Ф. Ф., кытта урусхалламмыт рейхстаг эркинигэр бэлиэ-сурук хаалларбыттарын, ТАСС уонна «Кыһыл Сулус» хаһыат фотокорреспондена Анатолий Морозов түһэрбит хаартыската 1946 сыл күһүнүгэр «Огонек» сурунаалга бэчээттэммитэ.  Ньурба улууһун, Эбээн-Бытантай улууһун уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ. ▫️1930 — Семен Ковлеков  (09.03.2003 өлб.) — Саха Сирин сэбиэскэй кэминээҕи устуоруйатын чинчийбит учуонай, устуоруйа билимин хандьыдаата, доцент. ▫️1955 — Наталья Попова — филология билимин хандьыдаата, туурак уонна саха тылын грамматикаларыгар идэтийэр. Өлбүт: ▫️1992 — Николай Степанов  — Аҕа дойду Улуу сэриитин  уонна Дьоппуону утары сэрии кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1990), Бүлүү улууһун ытык киһитэ. 🔹 Бу халандаар кылгатыллыбыта. Толору манна көр.

Балаҕан ыйын 19 күнүгэр туох буолбут эбитий? 🔸 Дойдулар ыккардыларынааҕы пират курдук саҥарыы күнэ (оонньуу быһыытынан бэлиэтэнэр). 1995 сыллаахха икки киһи толкуйдаабыттар, 2002 сыллаахха Дэйв Барри диэн АХШ-ка биллэр обозреватель өйөөбүт, ол кэнниттэн аан дойдуга тарҕанан барбыт. 🔸 Арассыыйа — Сэрии сэбин оҥорооччу күнэ. 🔸 Словакия — Словак омугун сэбиэтин бастакы тахсыытын күнэ (1848 сыллаахха). 🔸 Сент-Китс уонна Невис — Тутулуга суох буолуу күнэ (Британияттан 1983 сыллаахха). 🔸 Чиили — Сэбилэниилээх күүстэр күннэрэ. 🔹 1648 — Француз учуонайа Блез Паскаль атмосфераҕа салгын баттааһына баарын дакаастаабыт. 🔹 1743 — Статскай советник Генрих Конрад Саха сирин бойобуодатынан анаммыт. Кини бу солоҕо 1745 сыл ыам ыйын 15 күнүгэр дылы сулууспалаабыта. 🔹 1790 — Нуучча суруйааччыта Александр Радищев Арассыыйа олоҕун-дьаһаҕын кириитикэлиир «Петербургтан Москубаҕа айан» диэн сэһэни суруйбутун иһин Сибииргэ көскө ыытыллыбыт. 🔹 1893 — Саҥа Зеландияҕа дьахталларга барыларыгар быыбардыыр быраабы биэрэр сокуоҥҥа күбүрүнээтэр илии баттаабыт. 🔹 1923 — ЯЦИК иһинэн Физкультура сэбиэтин тэрийэр туһунан ЯЦИК бөрөсүүдьүмүн уурааҕа тахсыбыт. 🔹 1928 — Нью-Йорка Микки Маус туһунан ойуулук аан бастаан көрдөрүллүбүт. Кутуйах оҕото ол саҕана саҥарбат этэ уонна билигин көстөр Микки Мауска майгыннаабата. 🔹 1944 — Финляндия уонна  Сэбиэскэй Сойуус икки ардыларыгар Москубатааҕы  тупсууга илии баттаммыт, сэрии түмүктэммит. 🔹 1946 — Сэбиэскэй бырабыыталыстыба холкуостар хамыыһыйаларын тэрийэн, бааһынайдар сэрии кэмигэр иҥэриммит холкуостар баайдарын-дуолларын төннөрүүнү саҕалаабыт. 🔹 1991 — Альпаҕа Италия уонна Австрия кирбиилэригэр Эци диэн ааттаммыт былыргы киһи өлүгүн булбуттар. Бу киһи биһиги ээрабыт иннинэ 3400 уонна 3100 сыллар ыккардыларыгар олорбута быһаарыллыбыта. Эцталь Альпаларыгар көстүбүт буолан Эци (нууччалыы сороҕор Отци дииллэр) диэн аат иҥэрбиттэрэ. 🔹 Бүгүн ахтыллар дьон: Төрөөбүттэр: ▫️1930 — Гавриил Попов — филология үөрэҕин хандьыдаата, кыраайы үөрэтээччи. Саха тылыгар баар тыллар төрүттэрин быһаарсыбыт учуонай-лингвист. Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Ытык олохтооҕо. ▫️1935 — Евдокия Захарова — СӨ үөрэҕириитин туйгуна, тыыл, педагогическай үлэ бэтэрээнэ. ▫️1959 — Галина Бочкарева — суруналыыс, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруналыыстарын Сойууһун бэрэстээтэлэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ. Бүгүн 65 сааһын туолар. Өлбүттэр: ▫️1912 — Виктор Курнатовскай  — идэтийбит революционер,  социал-демократ, 24 сыл эмиграцияҕа, сыылкаҕа (ол иһигэр Дьокуускайга), хаайыыларга, хаатыргаҕа сылдьыбыт. ▫️1993 — Анастасия Данилова  — Саха АССР общественнай, судаарыстыбаннай диэйэтэлэ. ▫️2001 — Иннокентий Томскай  (01.03.1934 төр.) — Саха сиригэр дьахтар үлэтин туһаныыны чинчийбит, өрөспүүбүлүкэҕэ экономика билимин устуоруйатын үөрэппит саха биллиилээх учуонайа, экономика билимин дуоктара. 🔹 Бу халандаар кылгатыллыбыта. Толору манна көр.

⁉️Сийиэс быһаарыылара: Тоҕо быһаарыллан быстыбат? Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин үлэһиттэрин атырдьах ыйынааҕы сүбэ мунньахтарын чэрчитинэн элбэх араас тэрээһин буолан ааспыта. Онуоха атырдьах ыйын 22 күнүгэр “Саха Өрөспүүбүлүкэтин төрүт тылларын, литэрэтиирэлэрин, култуураларын учууталларын сийиэстэрин быһаарыыларын олоххо киллэрии” (“Реализация решений съездов учителей родных языков, литературы, культуры Республики Саха (Якутия): достижения и проблемы”) диэн сүбэ-сэминээри ойуччу тутан ааттыахха сөп. Бу тэрээһинтэн үөскээбит санааларбын этиэхпин баҕардым➡️https://kyym.ru/sonunnar/rekh-bilim/12700-sijies-by-aaryylara-to-o-by-aaryllan-bystybat

Бэҕэһээҥҥи ыйытыкпытыгар хоруйдары көрүөх эрэ. Үөрбүппүт диэн, олордун, сиэннэрин көрдүн диир киһи букатын аҕыйах. Уонна хоруйдаабыт дьон аҥаара "үлэлиирин үлэлээбэтин бэйэтэ билиэхтээх" диэҥҥэ иэҕиллибит. Биэнсийэ тиийбэтин туһунан, сабаҕалаабыт курдук, элбэх киһи этиммит. Аны биэнсийэҕэ олорор киһи тугу гыныан сөбүй диэҥҥэ бэйэтинэн дьарыктаннын диэччилэр аҕыйахтар эбит, ол оннугар үгүс киһи дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалааҕы оҥорорун ордорор эбит. Онон, күндү биэнсийэлээхтэр, дьон, эбэтэр олоххут туһунан ахтыыта суруйуҥ, Бикипиэдьийэҕэ да билэр эйгэҕит иһинэн суруйуоххутун сөп. Бэйиэт эппитинии: Уонна хаһан? 🎶🎶🎶

Балаҕан ыйын 18 күнүгэр туох буолбут эбитий? 🔸 Аан дойдутааҕы уу хаачыстыбатын кэтээһин күнэ. 🔸 Азербайджан — Национальнай музыка күнэ. 🔸 Армения — Астрономия күнэ. 🔸 АХШ — дойду үрдүнэн ВИЧ/СПИД уонна кырдьыы туһунан кэпсиир күн. 🔸 Ираан — Персия литэрэтиирэтин  уонна поэзиятын күнэ. 🔸 Чиили — 1810 сыллааҕы Чиили бастакы бырабыыталыстыбатын ахтар күн, Dieciocho. 🔸 Хорватия — ВМФ күнэ. 🔸 Япония, Окинава — арыы түөлбэ тылын күнэ. 🔹 1833 — Саха уобалаһын  салайааччытынан коллежскай асессор Иван Голубев буолбут. Кини бу солоҕо 1834 сыл балаҕан ыйын 11 күнүгэр диэри сулууспалаабыт. 🔹 1927 — Конфедералистар хамсааһыннарын хам баттааһын кэмигэр ОГПУ Василий Никифоров - Күлүмнүүрү хаайбыт. Бастаан ОГПУ кэллиэгийэтин быһаарыытынан ытарга ууруллубута, онтон бириигэбэр 10 хаайыыга уларытыллыбыта. Эһиилигэр балаҕан ыйын 15 күнүгэр кини  Новосибирскай  куорат түрмэтин балыыһатыгар 62 сааһыгар өлбүтэ.  1992 сыллаахха реабилитацияламмыта. 🔹 1931 — Мукден инциденэ  буолбут, Кытайга Дьоппуон бас билэр Ляодун тумул арыытыгар  тимир суол дэлби тэптэриллибит. Дьоппуоннар бу инцидени сылтах оҥостон сотору кэминэн Маньчжурияны сэриилээн ылбыттара. 🔹 1962 — Аллараа Халыма улууһун Черскэйиттэн (оччотооҕу аата Нижние Кресты) Чукоткаҕа Билибино бөһүөлэгэр көтөн испит Ил-14 көтөр аал саахалламмыт. Аалга олорсон испит 32 киһи бары өлбүттэр. 🔹 1980 — «Союз-38» хараабыл икки космонаавы (ол иһигэр Кууба киһитин) ​​«Салют-6» станцияҕа таһаарбыт. 🔹 1997 — Сатыы сэриини утары миналары бобор туһунан конвенция ылыллыбыт (Оттава конвенцията). 🔹 Бүгүн ахтыллар дьон: Төрөөбүттэр: ▫️1915 — Иван Готовцев  — РСФСР уонна Саха АССР  оскуолаларын үтүөлээх учуутала, Саха АССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, кыраайы үөрэтээччи. ▫️1959 — Карл Сергучев — Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырын уус-уран салайааччыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ. Өлбүт: ▫️1995 — Михаил Алексеев — педагог, методист, ССРС  норуодунай учуутала. Саха Сиригэр физмат оскуолалар хамсааһыннарын саҕалаабыт тэрийээччи. 🔹 Бу халандаар кылгатыллыбыта. Толору барылын манна көр.

Үгэскэ кубулуйбут «Якутск купеческий» дьаарбаҥка-бэстибээл быйыл балаҕан ыйын 19-21 күннэригэр Дьокуускай куорат «Кружало» атыы-эргиэн киинигэр ыытыллыаҕа. Тэрийэр бөлөх иһитиннэрбитинэн, быйылгы сыл сахалартан биллэр атыыһыт-меценат Гавриил Никифоровка – Манньыаттаах уолугар анаммыт. Гавриил Васильевич Никифоров – Манньыаттаах уола - 1-кы Тыыллыма сириттэн-уотуттан төрүттээх, сахалартан соҕотох I гильдия атыыһыта, эргиэн бочуоттаах инородеһа, Ыраахтааҕы дьиэтин эргимтэтин сүбэһитэ, Саха сиринээҕи судаарыстыбаннай баан салаатын учуонай кэмитиэтин чилиэнэ, ырыынак сыһыаннарын олохтооһуҥҥа сүҥкэн кылааттаах Саха сирин улахан атыыһыттарыттан биирдэстэрэ. Киэн туттар биир дойдулаахпытыгар анаммыт сыл арыллыытынан «Якутск купеческий» дьаарбаҥкаҕа улууспут урбаанньыттара киирэн кыттыыны ылыахтара. Тэрээһин чэрчитинэн олохтоох бородууксуйаны оҥорон таһаарааччылар оҕуруот, эт, үүт, балык астарын, эриэккэс сувенирнай оҥоһуктары оҥорон туруоруохтара. Мэҥэ Хаҥалас улууһун дьаһалтатын пресс-сулууспата